22 maart 2025/AD
Het regende waarschuwingen over wolven: ‘Het duurt niet lang meer totdat het misgaat, ben ik bang’
Al maanden kreeg de provincie Utrecht waarschuwingen over wolven op de Utrechtse Heuvelrug. Toch stapelden de incidenten zich vorig jaar op. Het lukte niet om goede maatregelen te nemen. Na twee incidenten met kinderen was het afsluiten van een landgoed de enige optie. Een reconstructie op basis van interne documenten. ‘Het duurt niet lang meer totdat het misgaat ben ik bang’.
Pling. 16 juli 2024, 13.40 uur. Een paar seconden geleden heeft de bestuursadviseur van de Utrechtse commissaris van de Koning Hans Oosters de verzendknop ingedrukt. Er zit spanning op. Nu verschijnt er een nieuwe e-mail op het scherm van Oosters en Utrechtse gedeputeerde Mirjam Sterk. ‘Spoed: incident wolf’. Met één klik weten ze waar. Den Treek. Leusden. Alweer.
***
Pling. 14.08 uur. Nu licht het telefoonscherm van Sterk op, de provinciebestuurder die in Utrecht verantwoordelijk is voor het ‘dossier wolf’. Een Whatsappje.
Dat onderbuikgevoel heeft ze vier maanden eerder al, wanneer ze op 3 april voor een bezoek op de Leusderheide staat. Of beter: op een deel van landgoed Den Treek-Henschoten tussen Leusden en Wouderberg, waar twee dagen eerder door een wolf een slachtveld is aangericht. Acht schapen en één geit zijn doodgebeten.
Het vermoedelijke dier dat de schade heeft aangebracht, heeft korte tijd eerder de oversteek vanaf het Defensieterrein gemaakt. Nu hebben hij, en zijn mogelijke partner, zich in het populaire recreatiegebied Den Treek, onderdeel van landgoed Den Treek-Henschoten, gevestigd. Daar kleven gevolgen aan, luidt de voorzichtige prognoses uit het veldverslag. Het paar zou over drie weken welpjes kunnen krijgen. ‘Dan hebben we te maken met een roedel van wellicht twaalf wolven.’
Die situatie is nieuw voor de provincie Utrecht. Waar in Gelderland, Friesland en Drenthe de aanwezigheid van wolven en hun nageslacht al een aantal jaar tot onrust leidt, is dat hier nog nauwelijks het geval. Roedels zijn er nog niet. Nu komt er mogelijk een op de Utrechtse Heuvelrug. Daar, dicht bij de Randstad, waar wekelijks duizenden mensen wandelen, fietsen, sporten en hun hond uitlaten.
Het zit provinciebestuurder Sterk niet lekker. Ze voelt de druk van de media, maar ook die ‘van de mogelijke komst van een roedel’, blijkt uit een interne mail van 4 april.
De aanpak moet concreter, vindt ze. Een week later mailt een medewerker haar verzoek rond. Er moet op korte termijn een ‘wat als’-strategie komen, zodat iedereen weet wat er in welk scenario moet gebeuren. Wat als een wolf een kind (dood)bijt, een hond (dood)bijt, er vaker hond-wolfconflicten komen, er vanuit de samenleving steeds meer weerstand komt, of de wolf een roedel krijgt?
Of die strategie er komt, is onduidelijk. In 498 documenten die de provincie Utrecht openbaar heeft gemaakt, staat één bestand waarin de scenario’s besproken worden. Het is een interne memo ter voorbereiding op een wolvenoverleg. In dat overleg wordt besloten een tijdelijke projectleider ‘wolf intern’ te zoeken, net als een wolvenconsulent. Ook moet er een wolventeam komen, ‘om meer grip te krijgen op alles wat nu speelt.’
Achter de schermen neemt de druk toe. Op 7 mei mailt Wilbert Nijlant, de rentmeester van landgoed Den Treek-Henschoten, dat hij ‘bijna dagelijks’ meldingen ontvangt over wolven die achter wandelaars en fietsers en aanlopen en ‘niet-natuurlijk gedrag vertonen’.
Toen ik duidelijk tegen mijn dochter ‘Kom’ zei, liep de wolf pas langzaam weg
Melding van een vrouw
Het is niet zijn eerste waarschuwing. De rentmeester mailt de provincie Utrecht in de maanden erna nog minstens acht keer met het verzoek in te grijpen. Ambtenaren weten niet goed wat ze ermee aan moeten, blijkt uit een mail op 7 mei. ‘Helaas hebben we een nieuwe mail van rentmeester gehad.’ (...) ‘Wat gaan we nu doen?’
Ondertussen komen bij Staatsbosbeheer en bij de provincie zelf ook meldingen binnen. Zo lopen meerdere confrontaties tussen honden en een wolf in Austerlitz met een sisser af.
Het kan zo niet langer, oordeelt de provincie. Op 11 mei geeft ze een aanlijnadvies voor honden in natuurgebieden, waaronder losloopgebieden, op de Utrechtse Heuvelrug.
Op 23 mei ligt er intern een nieuwe memo op tafel. De wolf moet schuw gemaakt worden voor de mens, door het te verdoven, wildklemmen te gebruiken, te zenderen of met een paintballgeweer te beschieten. En wel zo snel mogelijk, stellen onafhankelijke experts, want het dier kan het gedrag op welpjes overbrengen. Daarnaast staat het recreatieseizoen voor de deur. Er is haast geboden.
***
Pling. 27 mei, 10.19 uur. Een nieuwe mail aan provinciebestuurder Sterk van rentmeester Nijlant. Hij stuurt een melding door van een vrouw.
‘Vrijdagochtend liep ik met mijn zoontje van één in de kinderwagen en mijn dochter van bijna drie op de loopfiets achter mij. Ik kijk vaak om. Toen ik weer keek, zag ik een wolf achter haar lopen. (...) Toen ik duidelijk tegen mijn dochter ‘Kom’ zei, liep de wolf pas langzaam weg. (...) Ben best geschrokken, vooral dat de wolf dicht achter mijn dochter liep. (...) En dat hij totaal niet bang is!’
Deze melding was onbekend tot publicatie van de interne documenten.
De situatie baart Nijlant zorgen. ‘Het duurt niet lang meer totdat het misgaat ben ik bang’.
Hij krijgt gelijk.
***
In de weken die volgen, lijkt het relatief rustig. Maar achter de schermen gebeurt er van alles. Door zowel de provincie Utrecht als landgoed Den Treek-Henschoten wordt naarstig naar mogelijkheden gezocht om iets aan de wolf te doen. De provincie wil een vergunning om het dier ‘schuw te maken’, het landgoed er een om ‘een probleemwolf’ te doden.
Voor de provincie komt die mededeling niet uit de lucht vallen. Sterker nog, uit een mail 15 juni naar Sterk blijkt dat ambtenaren zelf ook weten dat op Den Treek een wolf leeft die ‘echt op het randje loopt voor hij probleemwolf wordt genoemd’. Die term is relevant, omdat vanwege de beschermde status alleen bij ‘probleemwolven’ bepaalde maatregelen genomen mogen worden, met afschieten als uiterste consequentie.
Maar zover is het nog niet, aldus de verzender van de mail. ‘Volgens de interventierichtlijn geldt dat agressief gedrag naar honden en mensen de volgende stap is.’
Op 6 juli wordt dat scenario werkelijkheid. Die dag wordt op Den Treek een hondje meegenomen en doodgebeten door een wolf. Het baasje, toevallig een medewerkster van de provincie Utrecht, ziet de wolven al tijdens haar wandeling lopen. Wanneer ze met haar hondje op een bankje plaatsneemt, gaat het mis.
Vandaag is een meisje gebeten en omver geduwd door een dier dat drie betrokken volwassen aanduiden als een jonge wolf
Uit aantekeningen na gesprek met bso Vrijland (Amersfoort)
‘Ik was aan het appen en had zijn lijn los naast me liggen. Ik kon zijn lijntje net niet meer op tijd vastgrijpen’, schrijft ze zelf aan Sterk. ‘Hij was binnen no time weg.’
Het is iets wat de vrouw ‘totaal niet had verwacht’ en waar ze ook niet voor was gewaarschuwd, zegt ze. De voorlichting móét beter, meldt ze aan Sterk. ‘Mijn oproep aan jou: verbeter de publieksinformatie en zorg voor een goed protocol.’
Twee dagen later volgt een nieuw advies van de provincie: houdt honden aangelijnd in natuurgebieden in Leusden, Woudenberg en Zeist. ‘Wees alert.’
Ondertussen worden er zowel voor als achter de schermen discussies gevoerd over het gedrag van de wolf die de hond aanviel. Is er nou sprake van een probleemwolf of niet?
Volgens de provincie niet. Intern wordt op 6 juli wel gesproken over ‘ongewenst gedrag’ – om dit een dag later bij te stellen in ‘natuurlijk gedrag’. Het wolvenpaar, met een Duitse wolf als vader, zou alleen hun vijf welpen beschermen. Hun leefgebied overlapt met dat van een andere, ‘alleenstaande’ wolf die de mens niet schuwt. Hij wordt intern Bram genoemd. Later blijken Bram en de Duitse wolf één en dezelfde te zijn. Een conclusie die later grote gevolgen blijkt te hebben.
***
Pling. 16 juli, rond 14.00 uur. Provinciebestuurder Sterk opent de bijlage in haar mail. Haar ogen schieten over aantekeningen die een ambtenaar heeft gemaakt na een gesprek met bso Vrijland, een buitenschoolse opvang uit Amersfoort.
‘Vandaag tussen 10 en 11 uur is een meisje in de leeftijdscategorie van 4 tot en met 10 jaar gebeten en omver geduwd door een dier dat drie betrokken volwassen aanduiden als een jonge wolf. Dit vond plaats nabij de parkeerplaats aan de Waterlooweg op landgoed Den Treek. Het meisje heeft schrammen opgelopen, is inmiddels onderzocht door een arts en wordt behandeld met antibiotica. Zij maakt het naar omstandigheden goed.’
Er heeft een incident plaatsgevonden tussen een wolf en een kind. Dus toch.
***
Daarna gaat het snel. Leusden is in één klap landelijk nieuws. Iedereen wil weten wat er zich precies op het landgoed heeft afgespeeld. Maar veel is nog onduidelijk.
Zo verklaren de buitenschoolse opvang, politie en provincie Utrecht in eerste instantie dat er sprake is geweest van een ‘fysieke confrontatie’ met een ‘vermoedelijke wolf’. Van een bijtwond willen ze niet spreken, daarvoor is eerst onderzoek nodig. Daarbij zou de wond bij het kind ook ontstaan kunnen zijn door een val op de grond of in een bramenstruik, blijkt uit een document van de Zoogdiervereniging.
In afwachting van het onderzoek komt er een nieuw ingrijpend advies: mijdt voorlopig het natuurgebied bij Leusden.
Op 17 juli vergadert een kernteam met onder andere medewerkers van de gemeente Leusden, de provincie Utrecht, politie en de Veiligheidsregio Utrecht urenlang over nieuwe maatregelen. Eerder die ochtend is besloten dat verregaandere actie nodig is. Te weinig mensen houden zich aan het advies om Den Treek te mijden.
Conclusie is dat een gebied ontoegankelijk moet worden verklaard. Maar hoe groot dat precies moet zijn, weet niemand. De Zoogdiervereniging wordt om advies gevraagd. Dat luidt: ‘Als de maatschappij bijna alle incidenten met ouderdieren wil voorkomen, dan is het raadzaam om het gehele gebied tussen A12 en A28 af te sluiten.’ Is dat onuitvoerbaar? Dan zou 400 hectare van Den Treek – een kleiner gebied – een optie zijn.
Dna-onderzoek
Diezelfde dag groeit de maatschappelijke verwarring over wat zich op Den Treek heeft afgespeeld met het meisje. Dit nadat de buitenschoolse opvang zelf een nieuwe verklaring naar buiten brengt. ‘Wij kunnen bevestigen dat de fysieke confrontatie een bijtincident door een wolf betrof. Het is door experts bevestigd dat het daadwerkelijk een wolf is geweest’, schrijft de organisatie op de eigen website.
Maar bij de provincie Utrecht en de gemeente Leusden weet niemand daar op dat moment iets van af. Daar wordt tijdens een overleg op 18 juli juist over een nieuw ‘belangrijk feit’ besproken. Dat bij zowel ‘de medici als de wolvenexpert’ twijfel groeit over de wond. Het zou niet gaan om een wolvenbeet, ‘maar om een schaafwond.’ Pas eind juli bevestigt dna-onderzoek wat de bso al meldde: dat het gaat om een bijtincident met een wolf.
Duidelijkheid over een bijtwond of niet: de bestuurders zetten hun plannen door. Op 18 juli volgt een unieke maatregel in Nederland: 600 hectare van landgoed Den Treek-Henschoten moet op slot. Het is aan rentmeester Nijlant om het zogeheten noodbevel uit te voeren. Hij moet tot 15 augustus alle toegangswegen voor publiek sluiten. Dit moet zorgen voor ‘rust voor mens en dier’.
Nijlant reageert in de media met gemengde gevoelens op de maatregel. Nadat hij vier maanden lang ‘voet aan de grond’ probeerde te krijgen bij de provincie en de gemeente, is hij blij dat er nu iets gebeurt. Maar hij is er niet gerust op dat het noodbevel daadwerkelijk een oplossing is. Zo uit hij zorgen over de duur van het noodbevel en de omvang van het terrein. ,,Er ook zijn ook op andere plekken wolven gezien. Het risicogebied náást dit deel is net zo groot.”
Hij krijgt opnieuw gelijk.
***
Pling. 31 juli, 13.28 uur. André van Schie, de tijdelijke vervanger van collega-provinciebestuurder Sterk in het zomerreces, typt driftig op zijn telefoon. Een Whatsappje.
***
Na de afsluiting van Den Treek sturen bezorgde ondernemers en agrariërs meerdere mails aan de provincie en gemeente. Ze vrezen voor hun omzet en veiligheid. Daarnaast groeit de onvrede over het afgezette gebied. Blijven de wolven echt op Den Treek?
Nee, blijkt op 31 juli. Die dag wordt in Austerlitz een kind door een wolf omver gelopen. ‘Bij het horen van het kind, draait de vader zich om en ziet de wolf met beide voorvoeten over het kind heen staan, met de kop naar beneden’, schrijft de Zoogdiervereniging in haar analyse. Het 3,5 jaar oude kind loopt daar een gat in het shirt en lichte wondjes op de rug bij op.
Er volgt weer een advies. Een dringende dit keer, om de bossen op de Utrechtse Heuvelrug in de gemeenten Woudenberg, Leusden en Zeist niet meer met kinderen te bezoeken. Wolvendeskundigen noemen het gedrag van de wolf – vermoedelijk dezelfde die betrokken was bij andere incidenten – nu ‘atypisch en verontrustend’. ‘De provincie heeft daarom besloten om een afschotvergunning voor te bereiden’, schrijft ze diezelfde dag in een verklaring.
Den Treek blijft uiteindelijk de hele zomer, tot 1 september, dicht. Maar tot een afschotvergunning of maatregelen om de dieren schuw te maken, komt het in én na de turbulente maanden, niet.
Sterker nog: de hele procedure om die maatregelen op te starten, is inmiddels opnieuw begonnen. Met dank aan dna-onderzoek.
In oktober 2024 blijkt namelijk dat Bram geen solitaire wolf is die probleemgedrag vertoont, maar dat hij de vader is van de jonge welpjes die op de Utrechtse Heuvelrug leven. Dit terwijl de provincie haar vergunningsaanvraag al die tijd heeft gebaseerd op het idee dat Bram op zoek was naar een partner, en daarom mensen met honden meermaals dichtbij benaderde. De aanvraag kan dus in de papierversnipperaar.
De provincie werkt daarna aan een nieuwe vergunning. Eentje om álle wolven op de Utrechtse Heuvelrug te vangen, verdoven, en een zender om te doen.
Maart 2025. Maar met het nieuwe welpenseizoen voor de deur, is die nog lang niet rond. En dat kan nog maanden duren. Bij de eerdere vergunningsaanvraag voor het verdoven en zenderen van Bram stapten natuurbeschermingsorganisaties naar de rechter en krijgen gelijk. Dat zou zomaar nog eens kunnen gebeuren.
Wel heeft de provincie Utrecht maatregelen genomen die incidenten tussen mensen, wolven en honden moeten voorkomen. In bosgebieden die grenzen aan de Leusderheide, in de omgeving van Zeist en Austerlitz, geldt tussen 15 maart en 15 september een periodieke aanlijnplicht voor honden. Wie zijn viervoeter niet aanlijnt, riskeert een boete van 120 euro.
Verantwoording
Deze reconstructie werd gemaakt op basis van honderden interne documenten van de provincie Utrecht en de gemeente Leusden, die deze site verkreeg via een beroep op de Wet open overheid (Woo), en eerdere berichtgeving.
https://www.ad.nl/binnenland/het-regend ... C20FbcXOAQ