Sport
Vandaag zijn bij de tuinen van het paleis van Versailles de eerste rubrieken paradressuur verreden. Tijdens de Paralympische Spelen 2024 in Parijs kwamen de Grades III, II en I aan de start en won Rixt van de Horst een prachtige zilveren medaille namens Nederland in Grade III! Annemarieke Nobel reed in Grade I naar een hele nette vierde plaats! Maar wat is paradressuur nou eigenlijk en hoe zit de discipline in elkaar? In dit artikel leggen we het een en ander aan je uit.
Paradressuur is een van de twee FEI-disciplines voor aangepaste paardensport. Naast paradressuur bestaat er ook paramennen. Je kunt deelnemen aan één van deze disciplines als je door een blijvende lichamelijke of visuele beperking niet of niet goed kunt deelnemen aan de reguliere dressuur- of mensport. Binnen de parasport is het ook mogelijk om gebruik te maken van bepaalde hulpmiddelen.
Classificatiekeuring
De paradressuur is ingedeeld in vijf Grades: I, II, III, IV en V. In welke Grade een ruiter start, is afhankelijk van zijn of haar beperking. Dit wordt vastgesteld tijdens een classificatiekeuring.
In Nederland wordt deze meerdere keren per jaar georganiseerd door de KNHS. Tijdens de keuring wordt er gekeken naar je beperking, en of je voldoet aan de zogeheten ‘minimale handicapeis’. De personen die de boordeling doen, heten ‘classifiers’, hebben een medische achtergrond en worden speciaal voor de paardensport opgeleid. Er wordt gekeurd aan de hand van het Para Equestrian Classification System. De KNHS hanteert hierbij de richtlijnen van de FEI. De FEI volgt op zijn beurt weer de richtlijnen van het Internationaal Paralympisch Comité (IPC). Bij de keuring wordt op tien punten gelet:
- spierkracht: is deze verminderd of afwezig. Dit kan bijvoorbeeld bij een dwarslaesie, Spina Bifida (open rug) of polio
- beperkingen in de bewegingen van de gewrichten. Hierbij geldt wel een uitzondering voor acute vormen zoals bijvoorbeeld artritis, maar ook voor hypermobiliteit of instabiliteit van de gewrichten. Deze komen niet in aanmerking voor indeling in een klasse
- geamputeerde ledematen (benen of armen) als gevolg van trauma of ziekte, of missende (delen van) ledematen door een aangeboren afwijking
- significant verschil in de lengte van de benen, aangeboren of door een ongeval of ziekte
- dwerggroei (achondroplasie)
- hypertonie, dit is een abnormaal hoge spierspanning en je kunt je spieren minder goed strekken. Onder andere cerebrale parese (spasmen) is hier een vorm van. Dit kan komen door een ziekte of een ongeluk waarbij het centrale zenuwstelsel is aangetast. Denk bijvoorbeeld aan een hersenbeschadiging, hersenbloeding of multiple sclerose
- ataxie, oftewel verschillende verstoringen van het evenwicht en de bewegingscoördinatie van de ruiter. Dit kan op dezelfde manier ontstaan als hypertonie
- athetose: een stoornis van het bewegings- en houdingsapparaat. Er zijn verschillende gradaties, van heel mild tot heel ernstig, waarbij de motoriek sterk disfunctioneert. Hierbij zie je over het algemeen onvrijwillige en ongecontroleerde spierspanning, een onderbroken patroon van trage, kronkelige bewegingen van handen en voeten en veelal een asymmetrisch postuur. Ook deze aandoening kan dezelfde oorzaken hebben als hypertonie
- visuele beperkingen: heel slecht zien qua scherpte, gezichtsveld en (kleurenwaarneming) of blind zijn
- verstandelijke beperking die zich uit in een IQ van minder dan 75, een beperkte zelfredzaamheid én de voorwaarde dat is voor het 18e levensjaar al is vastgesteld. Voor deze categorie ruiters heeft de KNHS op dit moment geen apart sportaanbod. Wel mag er deelgenomen worden aan de reguliere wedstrijden
Annemarieke Nobel en Doo Schufro tijdens JA 2023. Deze combinatie komt uit in Grade I en op deze foto is
duidelijk de aangepaste teugel van de ruiter te zien. Foto: Marlies Trap Fotografie
Kom je wel boven de minimale handicapeis, dan mag je deelnemen aan de reguliere sport én aan parawedstrijden. Je wordt dan ingedeeld in een van de vijf Grades. Ook ontvang je dan een classificatiepas waarop staat in welke Grade je mag starten en welke aanpassingen je eventueel mag gebruiken.
Internationaal geclassificeerd worden kan tijdens alle internationale paradressuurwedstrijden. Hiervoor moet je zeven weken van tevoren een formulier invullen, dit kun je vinden op de site van de KNHS.
Grades
Een Grade staat voor een klasse binnen de paradressuur. De ruiters in Grade I hebben de zwaarste beperkingen, de ruiters in Grade V de lichtste. Soms is voor een buitenstaander zelfs niet eens goed te zien dat een ruiter in Grade V een beperking heeft. Elke Grade kent ook weer drie verschillende dressuurproeven. Het begint met Novice A en B, dat zijn de laagste proeven binnen een Grade. Daarna volgt Intermediate A en B. Deze laatste, de Intermediate B, wordt ook verreden tijdens nationale paradressuur wedstrijden in Nederland. De hoogste proeven binnen de Grades zijn de Grand Prix A en Grand Prix B. Deze worden ook tijdens de Paralympische Spelen verreden. Van de Grand Prix-proeven kan ook een Kür op Muziek gereden worden.
Grade I: dit is de klasse waarin de ruiters met de zwaarste beperkingen uitkomen. Deze sporters hebben allemaal ernstige beperkingen in alle ledematen en de romp. De meeste van hen gebruiken een rolstoel. Anderen kunnen wel lopen, maar hebben grote problemen met de romp en de balans. In deze proeven zie je onderdelen als halthouden, groeten, voltes van 10 en 8 meter, van hand veranderen op de diagonaal, afwenden, een slangenvolte met 3 bogen, halve voltes en halsstrekken. Alle onderdelen in deze proef worden uitgevoerd in stap. Namens Nederland rijden Annemarieke Nobel en Claire Overweg internationale wedstrijden in deze Grade. Annemarieke Nobel komt ook in actie tijdens de Paralympische Spelen 2024 in Parijs.
Grade III: ook in deze Grade maken veel sporters gebruik van een rolstoel. De ruiters in deze rubriek hebben een ernstige beperking in allebei de benen, maar een redelijk goede rompbalans. Andere ruiters hebben matige functiebeperkingen in één arm, één been of de romp. Ook deze proeven zijn in stap en draf. In de Grade III-proeven zit naast de oefeningen uit Grade I en II ook de middendraf, keertwending in stap en het achterwaarts gaan. De slangenvolte bestaat in Grade III uit 4 bogen in plaats van 3 en in de slagenvolte zit ook een overgang van draf naar stap en terug. Maud de Reu, Maud Haarhuis, Rixt van der Horst, Tessa Baaijens-van de Vrie en Lotte Krijnsen rijden internationaal paradressuur in Grade III. Tijdens de Paralympische Spelen 2024 in Parijs zal Rixt van der Horst namens Nederland aan de start verschijnen.
Grade IV: dit is de een-na-hoogste Grade in de paradressuur. De ruiters in deze rubriek hebben problemen met de armen en benen, een ernstig probleem in twee ledematen of een matig probleem met alle vier. De meeste ruiters in deze Grade kunnen gewoon lopen, in het leven van alledag wordt geen rolstoel gebruikt. In deze rubriek komen ook volwassenen die kleiner zijn dan 1.29 meter in actie en blinde ruiters. Vanaf Grade IV wordt er in proeven ook om verzamelde- en arbeidsgalop gevraagd, naast arbeids- en verzamelde draf en arbeidsstap. De figuren die we hier terugzien, zijn halthouden, hele en halve voltes, wijken voor het been, achterwaarts gaan, keertwendingen, van hand veranderen en afwenden. Internationaal wordt Nederland in deze Grade vertegenwoordigd door Sanne Voets, Demi Haerkens, Melissa Jansen, Sandra Jeuken en Chantalle Partouns. Sanne Voets en Demi Haerkens gaan in deze Grade een gooi doen naar het goud tijdens de Paralympische Spelen in Parijs.
Grade V: in deze Grade komen de sporters met de lichtste beperkingen aan de start. Deze ruiters hebben een lichte tot ernstige beperking aan één arm of been, of een lichte beperking in twee of vier ledematen. Soms zie je aan de ruiters in deze rubriek niet meteen dat ze deze beperking hebben. Ook slechtziende ruiters komen in deze Grade aan de start. In deze proef worden de oefeningen gereden in stap, draf en galop. De arbeids-, verzamelde en uitgestrekte gangen komen aan bod. Daarnaast worden in deze proef kleine voltes van 8 meter, van hand veranderen, appuyementen, halve pirouettes in stap, schouderbinnenwaarts, afwenden en achterwaarts gaan gevraagd. Sandy van der Salm, Britney de Jong en Frank Hosmar komen namens Nederland bij internationale wedstrijden uit in deze Grade. Britney de Jong en Frank Hosmar zijn ook reserveruiters voor de Paralympische Spelen in Parijs. Normaal gesproken komen zij niet in actie, tenzij er een andere ruiter uitvalt.
Paralympische Spelen
Tijdens de Paralympische Spelen zijn er individuele en teammedailles te winnen. De individuele medailles worden per Grade verdeeld. Zowel bij de individuele proef als bij de Kür op Muziek zijn er per Grade medailles te winnen. Voor de teammedailles tellen alle prestaties van de ruiters uit de verschillende Grades mee. Het schema voor de Paralympische Spelen 2024 in Parijs ziet er als volgt uit:
- Dinsdag 3 september 2024: paradressuur, Grade I, II en II: Grand Prix met na afloop medailleceremonie individueel
- Woensdag 4 september 2024: paradressuur, Grade IV en V: Grand Prix met na afloop medailleceremonie individueel
- Vrijdag 6 september 2024: paradressuur, Alle Grades: Grand Prix Special met na afloop medailleceremonie team
- Zaterdag 7 september 2024: paradressuur, Alle Grades: Kür op Muziek met na afloop medailleceremonie individueel
Een team voor de landenwedstrijd paradressuur bestaat uit drie of vier combinaties van ruiter en paard. Voor de medailles tellen drie van deze resultaten mee, pas na de individuele proeven wordt bepaald welke uitslagen meetellen voor het teamresultaat. In het team moet minimaal één ruiter zitten uit Grade I, II of III. Er mogen niet meer dan twee ruiters uit dezelfde Grade in hetzelfde team zitten. In het geval dat er een ruiter of paard ziek wordt, een ongeval krijgt of geblesseerd raakt en vervangen moet worden, dan mag dat. Hiervoor moeten wel medische of veterinaire verklaringen voor worden getoond en dit mag tot uiterlijk twee uur voor de start van de proef. Daarna wordt het genoteerd als DNS, wat staat voor ‘Did Not Start”.
Alle FEI-paradressuurproeven die worden verreden tijdens de Paralympische Spelen zijn te vinden op de site van de FEI.
Sommige paradressuurruiters maken gebruik van hulpmiddelen of compenserende hulpen, bijvoorbeeld om zo hun niet of slecht functionerende lichaamsdeel te compenseren. Zo rijden er ruiters met één of twee zweepjes, iets dat bij de reguliere dressuur niet is toegestaan. Iemand die niet goed kan doorzitten, mag de proef lichtrijden. Of er staan zogeheten callers langs de rijbaan. Dit zijn mensen die elke bakletter roepen, omdat iemand met een visuele beperking die niet kan zien. Zo weet de ruiter toch waar hij of zij rijdt in de rijbaan. Mensen die door hersenletsel hun proef niet goed kunnen onthouden, kunnen iemand inzetten die hen door de proef helpt, dit is een zogeheten commander. En het groeten mag, afhankelijk van de beperkingen van de ruiter, met alleen het hoofd, zonder de hand naar achteren te brengen. Ook zijn de sporen, in tegenstelling tot bij de reguliere dressuur niet verplicht. In de paradressuur kun je nog veel meer aanpassingen tegenkomen:
- een bokriempje of een hard handvat vooraan het zadel. Dit kan de ruiter vastpakken om de balans niet te verliezen. Hiervoor kan ook een halsriem of martingaal gebruikt worden
- een aangepast zadel, dat wat dieper is dan een gewoon zadel, of met een verhoogde pommel of lepel. Dit helpt de ruiter in balans de blijven zitten
- een seat saver, deze dient om te voorkomen dat de ruiter uit het zadel glijdt of dat deze doorrijwonden aan het zitvlak oploopt
- magnetische stijgbeugels en -rijlaarzen of een elastiekje om de voet. Deze helpen de ruiter zodat de voeten niet uit de stijgbeugels schieten. Deze moeten zo afgesteld zijn dat de ruiter loskomt indien deze van het paard valt
- beugelkorfje of elastiek aan de voorkant van de voet. Dit voorkomt dat de voeten van de ruiter door de stijgbeugel heen schieten
- aangepaste teugels. Voor ruiters die moeite hebben met de teugelvoering, bestaan er aangepaste teugels. De lussenteugel is wellicht de bekendste, maar je hebt ook een ladderteugel (die lijkt, zoals de naam al zegt, op een ladder) of stang- en trensteugels die aan elkaar verbonden zijn, zodat de ruiter maar één paar teugels in handen heeft in plaats van twee. Ook kunnen de linker- en rechterteugel met een tussenstukje aan elkaar verbonden zijn, zo kan de ruiter met één hand beide teugels gebruiken. Ook kun je een speciaal stopje, een knoop of een elastisch tussenstukje in de teugels voorbij zien komen. Bij sommige ruiters zit de teugel aan de stijgbeugel vast, deze sturen als het ware met hun voeten. Het is ook mogelijk dat de teugels door een ring worden gehaald die aan het zadel vast zit. Dit wordt vaak gedaan bij ruiters met heel korte of geamputeerde armen, zodat zij ook een soepele teugelvoering kunnen hebben
- riempje aan de stijgbeugels of beugelriem. Sommige ruiters hebben door een beperking moeite om hun onderbeen stil te houden. Voor deze ruiters kan het helpen als de stijgbeugel of de beugelriem met een klein riempje vastgemaakt wordt aan de singel van het paard
- rijden zonder stijgbeugels: sommige ruiters rijden zonder stijgbeugels, bijvoorbeeld omdat zij geen benen hebben. Sommige ruiters rijden om veiligheidsredenen zonder stijgbeugels en andere ruiters doen dit vanwege hun balans in het zadel
Voor het gebruik van deze hulpmiddelen en ondersteunende hulpen bij internationale wedstrijden dien je een aanvraag in te dienen bij de FEI. Op hun website is ook een compleet overzicht te vinden van alle hulpmiddelen en compenserende hulpen, inclusief uitgebreide uitleg.
De FEI heeft ook een video gepubliceerd over paradressuur. Deze is in het Engels gesproken, ook de ondertiteling is in het Engels:
Gebruikte bronnen:
