Algemeen
Dwarsdoorsnede van het hoofd van het paard. Bij N is de oorspeekselklier te zien.
Foto: Internet Archive Book Images/Wikimedia Commons
Dit artikel werd geschreven door Niina Kirjorinne voor Eurodressage.com. Zij is dressuurcoach en dierenfysiotherapeut, gespecialiseerd in de biomechanica van ruiter en paard. Nina studeert bij kolonel Christian Carde, en traint in Warendorf, bij voormalig I-jurylid Angelika Frömming.
De oorspeekselklier is de verborgen indicator van de kwaliteit van je training. In dit artikel wordt uitgelegd waarom.
Het is goed als klieren onzichtbaar zijn
Als je de klieren niet ziet, is dat meestal een goed teken. De oorspeekselklieren zijn meestal duidelijk zichtbaar bij paarden die met een kort, gespannen en samengedrukt frame lopen. Dit kan veroorzaakt worden door een slechte training, maar sommige paarden bieden deze houding ook zelf aan. In beide gevallen moet het paard leren om de ruiter te vertrouwen en het bit aan te nemen op een zachte en uitgebalanceerde manier.
Als het frame ontspannen en correct is, zijn de oorspeekselklieren normaal gesproken onzichtbaar. Als het frame gesloten is, wordt de oorspeekselklier wat naar buiten gedrukt, op Youtube is een video hiervan te zien: https://www.youtube.com/watch?v=MNdfy6u5ZW8. LET OP!!! In deze video is een autopsie van een paard te zien, dit kan schokkend overkomen!
Het systeem van de speekselklieren is erg gevoelig en kan op verschillende dingen reageren. Als daarin zichtbare veranderingen zijn, is het goed om de dierenarts dit te laten controleren om gebitsproblemen, allergische reacties of andere problemen uit te sluiten.
De oorspeekselklier is de meest bekende
De oorspeekselklier is de grootste speekselklier. Dankzij zijn locatie is deze het makkelijkste te zien. Deze speekselklier ligt in de open ruimte tussen de eerste nekwervel, de atlas, de onderkaak en de ooraanzet.
Vanwege zijn plek, is deze speekselklier erg gevoelig voor de houding van het hoofd en de nek tijdens de training – de ruimte die deze speekselklier nodig heeft, wordt meteen minder als het frame sluit. Elke keer als deze ruimte wordt samengeperst, kan dit problemen geven met het functioneren van de oorspeekselklier en als dit langere tijd gebeurt, kunnen er meer zichtbare problemen optreden, zoals chronisch oedeem. Oedeem is een probleem, omdat dit betekent dat er nog minder ruimte beschikbaar is voor de toch al compacte weefsels. De luchtwegen en het keelgebied moeten vrij blijven van welke druk dan ook.
De oorspeekselklier wordt afgedekt door een spier, de parotidauricular. Deze loopt van het oor naar het bindweefsel van de oorspeekselklier, die op zijn beurt weer verbonden is met de mond via een buisje om het speeksel af te voeren. Dit buisje loopt midden achter de onderkaak, langs de gezichtsslagader en de slagader die voor de kauwspier loopt. Van daaruit komt hij uit in de mond, ter hoogte van de tweede en vierde onderkies. De omschrijvingen van de locatie variëren een beetje, in de anatomie is ook een individuele afwijking mogelijk.
Het is goed in dit in gedachten te houden bij de keuze en het passend maken van de neusriem. Een gevoerde neusriem of een speciaal ontwerp van een anatomisch hoofdstel kan zorgen voor druk op dit belangrijke deel van het hoofd. En druk op dit deel van de kaak kan zorgen voor veranderingen in de productie van speeksel.
Speekselklier van de onderkaak zit er achter
De speekselklier van de onderkaak bevindt zicht achter en onder de oorspeekselklier, dichterbij de keel en tong. Het buisje dat het speeksel van deze speekselklier afvoert, komt uit in de mond, achter de ondertanden, onder de tong. Op deze plek komt ook de speekselklier in de keel uit in de mond. Er zitten nog veel meer speekselklieren in de mond, bijvoorbeeld op de onderkaak, aan de zijkant van het bot in de onderkaak, deze komt rechtstreeks in de mond uit.
Zwellingen of beknellingen in de keelholte zijn een probleem, omdat de ruimte daar erg beperkt is en het oppervlak erg gevoelig. Niet alleen lichamelijk, maar ook psychologisch, door ademen en slikken. Daarom kan zelfs een lichte, constante druk oncomfortabel zijn. Het gevoel een brok in je keel te hebben, is erg verontrustend en kan verschillende oorzaken hebben. Constant een onprettig gevoel hebben, kan zorgen voor verhoogde activiteit in het sympathisch zenuwstelsel, en dit kan op langere termijn voor problemen zorgen.
Verkramping en oedeem
Spanning kan er toe leiden dat de organen niet makkelijk langs elkaar heen kunnen glijden. Dit kan ervoor zorgen dat andere weefsels in de verdrukking komen. Oedeem heeft hetzelfde effect.
Het is belangrijk om te onthouden dat zowel verkramping als zwelling problematisch kan zijn, de normale functionaliteit van de organen en weefsels wordt hierdoor beïnvloed. Spierkrampen kunnen ook problemen geven – vooral als deze langere tijd aanhouden – door de verhoogde druk kan de functie van alle organen en weefsels beperkt worden. Bloedvaten en zenuwen lopen over en door de spieren heen. Verkramping zorgt ervoor dat er andere weefsels in de verdrukking komen, dit vermindert de functie van deze weefsels. Bij onderzoek op mensen is geconstateerd dat deze kneuzingen weer kunnen leiden tot ontstekingen van de speekselklieren in de keel. Deze veroorzaken weer zwellingen waardoor de speekselklieren, en in later stadium ook de afvoerbuisjes, smaller kunnen worden als gevolg van spierkrampen door verhoogde spieractiviteit. Dit kan een interessant onderwerp zijn voor toekomstig onderzoek bij paarden.
Oedeem heeft zo ongeveer hetzelfde resultaat. Vloeistoffen in de weefsels vullen alle ruimtes op die er te vinden zijn, en dit veroorzaakt druk. Als een oedeem lange tijd aanhoudt, kan dit veranderen in fybrose. Vanaf dat moment wordt de functie van dat gebied beperkt. Als de weefsels niet soepel, op een normale manier langs elkaar heen kunnen glijden, kan dit een onprettig gevoel geven, maar ook spanning en vreemde pijnsymptomen. Oedeem kan heel makkelijk chronisch worden als er terugkerende spanningen zijn in de keelholte, bijvoorbeeld tijdens de dagelijkse training.
Om deze reden is er een aantal dingen belangrijk tijdens een goede training: namelijk een correct en bewegelijk frame, de kwaliteit van teugelcontact, de balans en soepelheid van het paard.
Speeksel
Als het paard op de juiste manier beweegt, zie je gewoonlijk een smalle “lippenstift” van speeksel op de lippen. Traditioneel gezien wordt dit ook aanbevolen, en het suggereert ook dat de mond van het paard op de juiste manier werkt. Als de mond te droog is, of er vormt juist teveel speeksel, dan kan er een probleem zijn dat behandeling vereist. Er kunnen verschillende redenen zijn voor een droge of juist te veel schuimende mond, te beginnen bij het frame, de complete training of de pasvorm van het harnachement. Aan de mond kun je aflezen hoe het lichaam werkt, en andersom.
Gebrek aan ruimte
Als het frame gesloten is, heeft dit meerdere directe effecten op het functioneren van de speekselklieren. Als je het frame te veel sluit, dwing je de oorspeekselklieren naar buiten te komen, over de kaak heen. Dit veroorzaakt significante spanning op het oppervlak en op de diepere weefsels. Op hetzelfde moment krijgt de speekselklier zelf veel minder of helemaal geen ruimte om te functioneren. Druk op de algehele keelholte, maar ook onder de tong of op de wangen, creëert een gebrek aan ruimte, wat weer invloed heeft op de speekselklieren. Druk op de keelholte of tong heeft ook direct invloed op de ademhaling.
Bij correct teugelcontact, een neutraal frame, de neus voor de loodlijn, goed passend harnachement en als de ruiter goed communiceert met het paard, dan zou er geen reden moeten om je zorgen te maken over de speekselklieren. Als het paard nog moet leren om met een correct frame te lopen, zorg dan dat het werk bij jou en je paard past en niet afhankelijk is van degene die naar je kijkt.
Tijdens mijn werk ontmoet ik veel ruiters die aangeven dat zij wisselend en met verschillen in het frame moeten rijden, afhankelijk van welke trainer ze hebben. Deze manier van variatie kan het probleem eenvoudig in stand houden, langer dan nodig is. Hou het rijden simpel en gebruik oefeningen en frames die ergonomisch en eerlijk zijn voor het paard. Die leiden altijd tot het beste resultaat. Bij een volgend artikel ga ik dieper in op hoe de ruiter kan helpen om de speekselklieren normaal te laten functioneren.
