Sport
Sfeerfoto van het NK Dressuur op het KNHS centrum in Ermelo. Op de achtergrond
wapperen de vlaggen van de KNHS. Foto: Marlies Trap Fotografie
Honderd jaar KNHS, honderd jaar georganiseerde paardensport. Een mooi jubileum. Vanzelfsprekend viel er voor ons helemaal niets te vieren zonder het paard als trouwe (sport)partner. Het roept direct een vraag op die een eeuw geleden waarschijnlijk collectief opgetrokken wenkbrauwen had veroorzaakt, echter niet meer in de huidige tijd. Valt er namelijk ook wat voor het paard te vieren? Oftewel, wat heeft 100 jaar georganiseerde paardensport onze paarden opgeleverd?
Om die vraag te beantwoorden, plaatsen we maandelijks een onderwerp centraal dat direct of indirect te maken heeft met het welzijn van het (sport)paard. Denk aan topics als training, ontwikkeling van de sport, huisvesting, transport, voeding, gezondheid/levensverwachting, voorlichting/bewustwording en vermenselijking. Per onderwerp kijken we naar de ontwikkelingen gedurende de eeuw die achter ons ligt. Zijn deze ontwikkelingen het paard duidelijk ten goede gekomen of ligt het iets genuanceerder? Deskundigen komen aan het woord en naast een wetenschappelijk benadering is er ruimte voor een meer filosofische invalshoek.
Onmisbare rol
We trappen echter af met de periode tot aan de echte groei van de paardensport in ons land. De band tussen de mens en het paard bestaat immers al een hele lange tijd. Als we inzoomen op die band vallen twee dingen op. De mens zou nooit staan waar hij nu staat zonder het paard aan zijn zijde en het paard heeft zich door de eeuwen heen als een soort kameleon gedragen door telkens een andere, voor de mens praktisch onmisbare rol aan te nemen.
Domesticatie
De eerste domesticatie van het paard vond meer dan vijfduizend jaar geleden plaats, toen de oermens meer op een en dezelfde plaats begon te leven. Domesticatie gebeurde vooral bij die paarden die zich wisten aan te passen aan de feitelijk voor hen onnatuurlijke leefomstandigheden in de nabijheid van de mens.
In eerste instantie gebruikte de mens het paard ten behoeve van voedselvoorziening (vlees en melk) en als leverancier van huiden, botten en pezen, die werden gebruikt voor kleding en gereedschap. Later kwam de mens erachter dat het paard levend ook heel waardevol kon zijn. De voordelen van het paard als bondgenoot werden ingezien. Paarden kregen een ruiter of andere last op hun rug of werden voor een wagen gezet om als trekdier te fungeren. De jager van voorheen zorgde opeens voor bescherming en het paard veranderde van prooi voor tot partner van de mens, een rol die het schijnbaar moeiteloos tot op de dag van vandaag vervult.
Hoge prijs
Door het gebruik van het paard als last-, trek- en rijdier ging er voor de mens een wereld open. Deze expansiedrift zorgde ervoor dat volkeren eerder tegenover elkaar kwamen te staan. Door paarden konden troepen zich sneller verplaatsen en de slagkracht werd vele malen groter. Al betaalden paarden er zelf een hoge prijs voor… Een balans laat zich niet opmaken. Onvoorstelbaar veel paarden zijn door de eeuwen heen gesneuveld in dienst van de mens op slagvelden waar ook ter wereld.
Niet alleen in de strijd bleek onze trouwe viervoeter onmisbaar. In de negentiende eeuw was het paard niet weg te denken uit het straatbeeld. In de binnensteden vormden zich toen al files, maar dan bestaande uit paarden. Ze werden gereden onder het zadel en in het tuig. Ze liepen voor rijtuigen, trams, taxi’s, omnibussen en voor sleperswagens, waarmee zware vrachten naar de plaats van bestemming werden gebracht. Vooral de paarden voor de sleperswagens waren niet te benijden en wat te denken van de paarden in de mijnen, die diep onder de grond nooit daglicht zagen? In feite had men geen oog voor het leed. Liefde voor dieren zal er heus geweest zijn bij mensen, maar bewustzijn over paardenwelzijn bestond in die tijd simpelweg niet.
Veranderen van kleur
In het begin van de twintigste eeuw raakt het paard in toenemende mate zijn traditionele rol als transportmiddel in de stad en bij de cavalerie in het leger kwijt. Het leek zijn nekslag te worden. Alleen de wat zwaardere rassen floreerden nog vanwege de (eveneens zware) arbeid op de agrarische akkers en waren nog altijd onmisbaar voor de boeren en de voedselvoorziening. Na de Tweede Wereldoorlog leek de rol van het paard in de westerse wereld echter definitief uitgespeeld door mechanisatie van de samenleving. Auto’s, tractoren en machines verdrongen paarden steeds verder naar de achtergrond. Economisch gezien hadden ze geen waarde meer. Ook in ons land liep het aantal paarden hard terug.
Maar opnieuw ‘veranderde het paard van kleur’ en wist het een stevige plek naast de mens te verwerven, passend bij maatschappelijke ontwikkelingen. Door economische groei en meer vrije tijd ontstond er een enorme bloei van de paardensport, die in het begin van de vorige eeuw vooral door militairen werd beoefend.
Toeval?
In hoeverre is het toeval dat het paard telkens weer een belangrijke rol voor de mens weet in te nemen sinds zijn domesticatie? Meer recent is daar zelfs de hoedanigheid van therapeut bijgekomen, zeer welkom in een voor veel mensen complexer en hectischer wordende wereld. Hoe dan ook vormde de omvorming naar sportpaard het startsein voor een meer evenwichtige relatie tussen mens en paard, met toenemend oog voor het welzijn van de andere partij. Meer daarover in de volgende aflevering volgende maand.
Meer weten over 100 jaar KNHS?
In 2023 viert de KNHS haar 100-jarig bestaan! Een unieke mijlpaal om uitgebreid bij stil te staan. Dit willen we samen met alle paardensportliefhebbers vieren. Komend jaar kom je op onze social mediakanalen en op verschillende evenementen leuke KNHS jubileumactiviteiten tegen. Het hele jaar door nemen we je mee langs de highlights die 100 jaar paardensport ons heeft gebracht: klik hier.
