Bokt community
Laura Venema en Shera. Foto: privébezit Laura.
Vraag het de ... is een nieuwe rubriek in de Bokt community. In deze rubriek stellen we een aantal vragen aan een specialist, of iemand met een bijzonder beroep in de paardenwereld. In de eerste Vraag het de.... worden de vragen beantwoord door drs. Laura Venema. Zij is paardengedragstherapeute. Wil je weten hoe je paardengedragstherapeute kan worden, of welke vragen ze het meest ontvangt? Hieronder lees je het.
Ken jij, of ben jij, iemand met een bijzonder beroep in de paardenwereld, of ben jij of ken jij een specialist die bereid is een aantal vragen te beantwoorden? Stuur dan een pb naar Banjer.
* Voor wie je niet kent: Kan je jezelf voorstellen?
Mijn naam is drs. Laura Venema. Ik ben Tinley paardengedragstherapeut en dierwetenschapper. Momenteel ben ik bezig aan de voorbereidingen voor een promotieonderzoek naar het verschijnsel Learned Helplessness bij paarden.
* Hoe word je gedragstherapeute voor paarden?
Het is geen beschermd beroep, maar ik ben van mening dat je door het volgen van een opleiding tot paardengedragstherapeut wel veel beter geschoold wordt en een breder blikveld ontwikkelt dan als je dit niet doet. Ik behandelde bijvoorbeeld al voor mijn studie paardengedragstherapie al paarden, maar ik merk dat de opleiding zo’n enorme meerwaarde is. Bij Tinley wordt gebruik gemaakt van de meest actuele wetenschappelijke inzichten als het om paardengedrag gaat, en dat spreekt me erg aan, dat maakt het werk ook succesvol. Het is bewezen effectief. Het is niet zweverig of iets dergelijks, maar gebaseerd op de nieuwste inzichten op het gebied van (probleem)gedrag.
* Wat doet een gedragstherapeute voor paarden?
Strikt gezien: Het is een praktisch en oplossingsgericht traject. De eigenaar krijgt inzicht in het gedrag van zijn/haar paard en ontvangt een plan van aanpak waarmee hij/zij zelf aan de slag kan. Voor de meeste problemen is een gedragsconsult voldoende. Bij meerdere, of complexe, problemen waarbij intensieve begeleiding en/of training nodig is, is een plusconsult vaak noodzakelijk. Gedragstherapie voor paarden is een traject bestaande uit een consult aan huis of op locatie, gedragsanalyse, behandelplan en nazorg.
Het gehele traject omvat:
- Een gedragsconsult van 1,5 uur of een plusconsult van 2,5 uur aan huis of op locatie.
- De voorbereiding door middel van een vragenlijst. Deze krijgt de eigenaar via de mail of per post toegestuurd.
- Een diagnose, behandelplan en prognose. Deze krijgt u in een schriftelijk verslag toegestuurd.
- Indien nodig overleg met dierenarts en verslag aan dierenarts.
- Telefonische nazorg/begeleiding gedurende 3 maanden.
Daarnaast werk ik als paardengedragstherapeut ook regelmatig in de rol van trainer, waarbij ik dus zelf het therapieplan uitvoer. Strikt genomen is dit geen gedragstherapie, maar training. Bij gedragstherapie gaat de eigenaar zelf, met de gedragstherapeut op de achtergrond, aan de slag met het paard.
* Welke gedragsproblemen komen het meest voor bij paarden? En welke oplossingen heb je daarvoor?
De problemen zijn heel divers, vaak angst gerelateerd. Gedragstherapie is uitgekiend maatwerk. De therapie is daarmee voor elk paard anders. Als je het hebt over bijvoorbeeld trailerladen, dan kan de therapie van paard tot paard verschillen. Hierin speelt van alles mee: denk eens aan geschiedenis, context, management, om maar wat te noemen. Dit verschilt per paard en dit maakt ook dat de therapie per paard verschilt.
Over het algemeen kun je wel stellen dat de gedragstherapeut eerlijk is naar het paard. Juist vanwege de brede achtergrondkennis van gedrag van paarden, weet de therapeut wat van het paard gevraagd kan worden en wat er bij dit paard voor nodig is het probleemgedrag aan te pakken.
Problemen die vaak voorkomen zijn:
- problemen en/of verzet tijdens de training, bijv. met longeren, springen, dressuur,
mennen of buitenrijden - problemen in omgang zoals problemen met trailerladen, opzadelen, opstappen,
poetsen, vastzetten, vangen, scheren of voeten optillen - problemen met soortgenoten, zoals angst en agressie op stal, in de wei of tijdens
training - agressie naar mensen, soortgenoten of andere dieren (bijv. bijten, slaan)
- bang (angst) voor mensen, andere dieren, situaties of geluiden
- problemen bij behandeling van bijv. hoefsmid, fysiotherapeut of dierenarts
- stereotypieën zoals luchtzuigen, tongspelen, boxlopen of weven
- overige problemen (zoals onrust, schrikkerigheid en stress)
* Wat kunnen wij mensen van paarden leren?
Zijn zonder oordeel
Tinley is een opleider op het gebied van dierengedrag. Foto: Tinley.nl.
* Wat is de grootste mis-opvatting is dat je tegenkomt? Zoals in welk probleem wordt het vaakst, goedbedoeld, erger gemaakt?
Als paardengedragstherapeut krijg ik het heel veel te horen: mijn paard is dominant. Of mijn paard wil dominant zijn over mij. Ik moet de baas zijn en hij moet weten wie de baas is. Hier gaan mijn nekharen altijd een beetje van omhoog staan. Het is al niet mijn overtuiging dat de paarden maar tot dienst staan van ons en moeten doen wat wij zeggen, maar ook omdat het zo’n niet kloppende term is in de paardenwereld.
Het is een standaard en ouderwets idee, dat paarden dominant zijn en de baas willen spelen. Dat is niet iets dat in paarden bestaat. Toch hoor ik het dagelijks, het is echt een vastgeroest idee helaas. Inmiddels heeft veel wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat er geen sprake is van een daadwerkelijke leidmerrie, leiderhengst of andere dominantiebepaling. Het blijkt meer zo te zijn dat de groep beslist. Net zoals bij vogels. En dat is best logisch, want het is wel gevaarlijk als prooidier als alle beslissingen gemaakt worden door 1 paard en de rest verder hersenloos door het leven gaat.
Er is dus ook geen leidmerrie die voorop loopt als ‘leider’ en alles bepaalt. Echter is onze overtuiging dat dit wel zo is. En dit leidt vaak tot onnodig hard optreden tegen paarden. Er is een rangorde, maar paarden zijn er zelf niet echt mee bezig zoals wij denken. Paarden zijn van nature niet agressief, maar hechten waarde aan rust en vriendelijkheid. Agressie wordt alleen ingezet als het paard voelt dat hij echt niet anders kan. Maar liever niet, want het kost kostbare energie.
Dominant in training? Bijna alles wat we met onze paarden doen kun je schuiven onder de noemer training. En als je hier op problemen stuit is dit niet omdat je paard dominant is of omdat je geen ‘natuurlijke leider’ bent. Er gaat dan simpelweg wat mis in de training en mogelijke andere factoren. Dan ligt het dus niet aan dat je paard je probeert te domineren, of in de maling te nemen, probeert je uit, doet het expres.
Wat ik als therapeut veel tegenkom is dan simpelweg:
- Paard snapt het niet, het signaal is daarmee niet duidelijk of niet voldoende aangeleerd
- Paard kan niet wat je vraagt door pijn of ander ongemak
- Paard is niet gemotiveerd om te sporten (iedereen heeft wel eens zo’n dag).
* Is het een goed of juist een slecht teken dat je paard niet naar je toe komt als hij/zij in een paddock met hooi en vriendjes staat?
Dat is onmogelijk te zeggen. Hier spelen teveel zaken mee. Komt hij niet uit angst of ongenoegen. Heeft hij honger en blijft hij daarom liever, hoe ziet de training/omgang eruit en hoe doe jij tegen je paard en je paard tegen jou? Loopt hij weg als je eraan komt, of blijft hij ontspannen staan? Kun je naar hem toelopen, halster om en hem meenemen? Ik weet van mijn groep paarden dat ze happy zijn, goed in hun vel zitten. De ene keer komen ze naar me toe en de andere keer blijven ze bij het hooi. Dat verschilt van dag tot dag. En daarmee is er niet iets standaards over te zeggen.
* Hoe kun je een paard dat haar gewicht (746 kilo) tegen je gebruikt leiden zonder teveel druk? (dan gooit ze nml. gewicht in de strijd en verlies je als mens altijd)
Werken met positieve bekrachtiging. Dat is namelijk de enige manier waarop het paard zelf de keuze maakt, of heeft gemaakt, mee te werken. Met ruk en sjouwwerk gaat het je als klein mensje niet lukken en bezorg je ook nog eens negatieve associaties bij je paard. Met dwangmiddelen kom je een eind maar krijg je uiteindelijk een gevaarlijk of afgestompt paard. Alleen met PB werkt je paard uit eigen initiatief
mee en dat heeft het langste en meest constructieve effect. Ik train momenteel een trekpaard. Ook hierin is de enige mogelijke oplossing PB.
* Hoe leer je een paard wanneer je alleen buiten rijdt makkelijker langs enge dingen heen te gaan? (Zonder mepwerk)
Mepwerk indedaad niet doen, hiermee vergroot je de angst en de enge situatie en krijg jij ook nog een negatieve associatie aan je plakken. Begin niet op buitenrit met het trainen van enge objecten maar op een plek waar je paard zich veilig voelt. Ga rustig en in kleine stapjes opbouwen en werk hier bijvoorbeeld met een target. Dat werkt als een malle
Mocht je ineens op buitenrit iets engs tegenkomen, stap dan even af en loop er met je paard langs. Niets mis mee. Je beloont je paard niet door af te stappen (ook een misvatting). Je paard leert juist vertrouwen op jou. En train vervolgens thuis, in een veilige setting voor vergelijkbare objecten.* Hoe ga je om met een paard dat bij de vorige eigenaar (manege) heeft geleerd dat hij met bijten en echt ongelooflijk chagrijnig kijken kan voorkomen dat mensen hem lastigvallen (bijvoorbeeld in zijn buurt komen als hij eten heeft, zijn borst borstelen, zijn buik aanraken)?
Een dergelijk paard doet dit niet voor niets. Veel ruiters vinden chagrijnig gedrag tijdens opzadelen normaal voor paarden. Maar dat is het niet. Het gedrag is veelal te wijten aan pijn of een pijnherinnering. En het is opvallend hoeveel van dat normale chagrijnige gedrag verdwijnt na succesvol behandeling voor pijn aan spieren/botten of maag.
Chagrijnig gedrag is niet normaal. Maar toch raken eigenaren en ruiters vaak gewend aan de signalen die paarden gebruiken om hun ongemak en angst te tonen. Zezullen eerder veterinaire hulp zoeken wanneer paarden echt agressief worden, zoals bijten of schoppen, terwijl ze subtielere signalen negeren.
Wat is dan wel normaal gedrag tijdens opzadelen?
- Aanwezige maar ontspannen gezichtsuitdrukking;
- Ontspannen, rustige houding;
- Geen tekenen van opwinding of angst;
- Geen abnormale lichaamshoudingen; en
- Geen beweeglijkheid of bewegingen die op pijn zouden duiden.
Laura Venema en Naïm. Foto: privébezit Laura.
Uit recent onderzoek werden bijna 200 paarden geobserveerd, terwijl ze werden opgezadeld en bereden. Ruiters vulden eerst een vragenlijst in om typisch gedrag vast te leggen terwijl het paard werd geobserveerd. Alle paarden zouden ontspannen en rustig onder het zadel presteren. Een derde van de rijders antwoordde echter "ja" op vragen die lastig gedrag tijdens het opzadelen en het opstijgen identificeerden.
Een onderzoeker keek toen toe terwijl ruiters hun paarden naderden met tuig, het zadel plaatsten, de singel aanspannen, het hoofdstel omdeden en opstegen. De onderzoeker scoorde de paarden op veranderingen in gezichtsuitdrukkingen en abnormaal gedrag, zoals:
- Tegenzin om de mond te openen voor het bit;
- Het hoofd omhoog of omlaag brengen om omdoen van het hoofdstel te
voorkomen; - Het hoofd in elk stadium boven de normale rustpositie brengen;
- Het hoofd in elk stadium onder de normale rustpositie laten zakken;
- Hoofd-schudden;
- Herhaaldelijk kauwen of hoorbaar in de mond nemen van het bit;
- Aanscherping van de neusriem vermijden;
- Tandenknarsen;
- Gapen;
- Oren naar achteren leggen;
- Friemelen;
- Neuswrijven;
- Likken;
- Staart-zwiepen;
- Ingespannen staren;
- Eye-rolling (oogwit zichtbaar);
- Het hoofd naar de singel draaien;
- Bijten;
- Schoppen;
- Vastpakken.
Dit zegt nogal wat. Bij 66% van de paarden werden veranderingen in gedrag en houding geobserveerd, waarbij het gedrag gedurende ten minste 25% en tot 50% van de opzadeltijd aanhield.
Wat het rottige is, is dat bij dit onderzoek gebruikt werd gemaakt van manegepaarden. Hiermee leren leskinderen dan ook dat dit gedrag tijdens opzadelen normaal is en leren ze het niet herkennen als een probleem voor het paard. Maar het is dus geen normaal gedrag (dat is ook een misvatting).
Alleen als je zeker weet dat het om een herinnering aan pijn en ongemak gaat, en dus niet om nog aanwezige pijn, dan kun je dit gaan trainen. Dat kan ook heel goed door middel van systematische desensitisatie.
* Wat wil je nog kwijt aan de Bokkers
Mensen denken vaak dat een paard dingen expres doet, maar dat is niet zo. Paarden hebben niet de capaciteit om zo te denken. Dus als je probleemgedrag hebt, heeft dat een reden. Wees dan eerlijk naar je paard Loop je ergens tegenaan, ga dan stilstaan en kijk dan "Heb ik de vraag wel goed gesteld? Ben ik duidelijk genoeg?" en pas dan je handelen aan. Het is gewoon gaaf, om met je paard van A naar B te kunnen op een manier waar jullie je allebei goed bij voelen.
Kom je er niet uit, dan kan je bijvoorbeeld altijd een paardengedragstherapeute inschakelen. Mijn collega's en ik helpen graag en we denken graag mee. Het belangrijkste is om eerlijk te blijven naar je paard. Wees eerlijk naar je paard, wees eerlijk in wat je van hem vraagt, wat je van hem verlangt.
