Hoe reageer je als je onderweg een paard tegenkomt?

Moderators: Polly, Muiz, NadjaNadja, Telpeva, Essie73, ynskek, Ladybird

Toevoegen aan eigen berichten
 
 
Nieuwsredactie

Berichten: 16403
Geregistreerd: 20-04-16

Hoe reageer je als je onderweg een paard tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 17-11-21 19:22

Equnews
Algemeen

Afbeelding
Ruiters tijdens een buitenrit. Foto: Banjer.


Hoe moet je reageren als je een ruiter te paard tegenkomt op de openbare weg? Hoewel het verkeersreglement duidelijk is over dit onderwerp, zijn er nog steeds teveel weggebruikers die het antwoord op deze vraag niet weten. Om iedereen aan te sporen meer rekening te houden met de ruiter én het paard, sommen wij de belangrijkste regels nog eens op.

Of je nu een recreatieve of competitieve ruiter bent, een buitenrit is altijd fijn voor zowel jezelf als je paard. Het is goed om je paard even uit de spanningen van je training te halen en zijn hoofd te laten leegmaken in alle rust. Jammer genoeg komt die rust vaak in het gedrang, omdat veel autobestuurders niet weten hoe ze moeten reageren wanneer ze een paard op de baan zien. Dit kan zeer gevaarlijke situaties veroorzaken. Om dit te voorkomen sommen wij de belangrijkste veiligheidsregels op.

Een paard is een vluchtdier
Paarden hebben de neiging te vluchten als ze iets naderen dat in hun ogen een gevaar vormt. Dit is een instinct dat eigen is aan de dieren. De ruiter te paard kan hier niets aan veranderen. Wanneer een paard in groep loopt, kan het zijn dat wanneer het ene paard tekenen van angst toont, de andere het gaat imiteren. De ruiters doen op dat moment dan alles in hun macht om hun dieren te kalmeren. Dit kan ervoor zorgen dat de paarden bruusk in alle richtingen beginnen bewegen, of in het slechtste geval steigeren en weglopen.

Tekenen van angst
Elke bestuurder moet onmiddellijk vertragen, wanneer hij een rijdier op de openbare weg nadert. Het is zelfs verboden om door lawaai de dieren te doen schrikken. Bij het kruisen of het inhalen van paarden doen bestuurders er goed aan om een grote en zijdelingse afstand te bewaren. Neem de nodige maatregelen om te voorkomen dat de lading, en al wat dient om de lading vast te maken, door lawaai de dieren zou doen schrikken.

Oorzaken van angst
Omdat paarden hun ogen langs de zijkanten van hun hoofd zitten, hebben ze een heel breed gezichtsveld. Dit maakt dat zij dingen opmerken zoals bruuske bewegingen en andere bronnen van stress die de ruiters volledig ontgaan, omdat zij het simpelweg niet zien.

Wat moet je wél doen?
  • Stop het voertuig onmiddellijk bij het minste teken van angst.
  • Vertraag en houd voldoende afstand bij het kruisen, of inhalen van een paard.
  • Wanneer een paard in de tegenovergestelde richting komt aanwandelen en tekenen van angst toont, zet je het voertuig langs de kant met de motor uit, tot het paard op een veilige manier gepasseerd is en minstens vijf meter verder is.
  • Vermijd iedere bruuske beweging in de omgeving, of bij het naderen van het paard. Zelfs al denk je dat het paard het wel niet zal zien, ze zullen er hoogstwaarschijnlijk nog steeds van schrikken.
  • Wanneer je te voet bent, loop je niet in de richting van de paarden die tekenen van angst vertonen.
  • Maak alles wat los hangt, vast of houd het vast.
  • Houd honden aan de riem.
  • Brommende of lawaaierige motoren, kreten, remgeluiden, claxongeluiden etc. kunnen paarden zeer angstig maken. Bewaar de stilte.


Wat moet je vooral niet doen?
  • Maak geen bruuske bewegingen.
  • Toeter in geen enkel geval.
  • Maak geen of zo weinig mogelijk geluid. Roep niet en verhef evenmin je stem.
  • Zet de autoradio niet loeihard.
  • Vlieg niet razendsnel een paard voorbij met uw voertuig.
  • Blijf vooral kalm en wees geduldig
  • Paarden worden zenuwachtig als ze moeten stilstaan aan een kruispunt of bijvoorbeeld verkeerslichten. Ze zijn kalmer tijdens het stappen of zelfs draven. Paarden zijn kuddedieren en worden niet graag van de groep verwijderd, doorbreek dus nooit een groep paarden die bijvoorbeeld oversteekt.
  • Maar het belangrijkste van al is om te allen tijde kalm en geduldig te blijven. Jouw eventuele angst voegt zich bij die van het paard.

Fijne ervaring voor iedereen
Buitenrijden met je paard moet vooral een fijne ervaring zijn, en dat voor iedereen. Paard en ruiter moeten kunnen genieten van een buitenrit in een veilige omgeving. Wanneer je als bestuurder een paard op de openbare weg tegenkomt, geniet dan in alle rust van het machtige dier dat jou passeert.
Laatst bijgewerkt door Banjer op 17-11-21 22:01, in het totaal 1 keer bewerkt
Reden: Titel gewijzigd

Kuggur

Berichten: 13893
Geregistreerd: 04-07-06

Re: Hoe reageren als je een paard op de openbare weg tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 19:36

Een bevoorrechte status om héél zuinig mee om te springen.
Er wordt nogal wat verlangd van de overige weggebruikers.

axel_1997

Berichten: 2143
Geregistreerd: 24-03-21
Woonplaats: overal waar paarden zijn

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 19:39

We vragen ze wel om op kousenvoeten te lopen hé?
Een paar situatiebeschrijvingen met de veilige bijpassende reactie zouden wel handig zijn bij dit artikel.
Want meestal is het niet nodig om al die maatregelen in één keer te nemen.
Een niet-paardenmens die deze opsomming leest krijgt haast de indruk de hele weg te moeten ontruimen als er een paard in de buurt is. :+

pipo
Berichten: 8264
Geregistreerd: 25-03-11

Re: Hoe reageren als je een paard op de openbare weg tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 19:52

Persoonlijk vraag ik me af of de ruiter, menner of degene die met het paard loopt wel weet wat ie moet doen.
Ik weet dat er altijd huftertjes achter het stuur kunnen zitten, maar het is nog meer aan de “ ruiter” om de kalmte te bewaren. Handen laag, touw niet strak trekken uit angst en dat soort dingen.

Sintara

Berichten: 8510
Geregistreerd: 07-03-18
Woonplaats: Denemarken

Re: Hoe reageren als je een paard op de openbare weg tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:07

Het zou al fijn zijn als ze gewoon even gas los laten en wat ruimte geven.
Wat net zo goed bij fietsers van toepassing is

Onali
Berichten: 19061
Geregistreerd: 16-03-06

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:07

En hoe verwacht men dat een leek ziet dat een paard angstig is?

Anoniem

Re: Hoe reageren als je een paard op de openbare weg tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:11

Ik woon in een ruitergebied en kom ze dagelijks tegen. Ik neem ruim afstand, minder mijn snelheid en zorg dat mijn motor zo weinig mogelijk doet. Als paard bang is houd ik afstand en wacht teken van de ruiter af.

Friesfanaat

Berichten: 1558
Geregistreerd: 16-12-08
Woonplaats: Zuid-Limburg

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:18

axel_1997 schreef:
We vragen ze wel om op kousenvoeten te lopen hé?
Een paar situatiebeschrijvingen met de veilige bijpassende reactie zouden wel handig zijn bij dit artikel.
Want meestal is het niet nodig om al die maatregelen in één keer te nemen.
Een niet-paardenmens die deze opsomming leest krijgt haast de indruk de hele weg te moeten ontruimen als er een paard in de buurt is. :+


Proest, daar ging mijn drinken :')

Inderdaad zouden voorbeelden handig zijn, maar gewoon met gezond verstand gebruiken zou je theoretisch al een heel eind komen. Al ben ik wel van mening dat er binnen het behalen van het rijbewijs wel meer aandacht aan besteed mag worden hoe hier op geanticipeerd moet worden binnen het verkeer.

Cinnepin

Berichten: 9483
Geregistreerd: 26-02-15
Woonplaats: Vdaal

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:34

In deze omgeving is het gebruikelijk om een paard van dichtbij en keihard in te halen. Gelukkig geeft mijn paard er niks om, maar het kan zijn dat hij wel een keer schrikt of van wat anders.
Zondag reed mijn nichtje van 8 jaar er op en liep ik er naast over een stukje weg. Paard schrok van iets in de struikjes en ging wat meer richting midden van de weg terwijl er een auto langs aan kwam, deze heb ik met gebaren kunnen laten stoppen ( wat ook gebeurde ) na een paar seconde was mijn paard weer rustig en heb ik haar voorbij laten gaan met de auto.

Maar er zijn helaas ook genoeg chauffeurs die ook je gebaren volkomen negeren

Dorien66

Berichten: 1879
Geregistreerd: 06-09-04
Woonplaats: Achterhoek

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:54


Selina

Berichten: 15616
Geregistreerd: 20-10-13
Woonplaats: Veenendaal

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 20:59

Dorien66 schreef:
Grappig… “Roep niet” dat is nou juist een van de dingen die wij (fietsers) juist adviseren:
https://www.hippisch-toerisme.nl/fietser-vs-paard/
Wij leggen ook uit hoe je een bang paard herkent. Wel zo handig.


Hier ben ik altijd blij met kletsende fietsers. Want die elektrische fietsen zijn zo stil dat ze er dan ineens zijn. Als mensen kletsen hoort ze ze aankomen :Y)

Maar dit artikel op een paardenwebsite plaatsen zal niet echt helpen lijkt me. Paardenmensen weten dit al.

Dorien66

Berichten: 1879
Geregistreerd: 06-09-04
Woonplaats: Achterhoek

Re: Hoe reageren als je een paard op de openbare weg tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 21:07

We hebben het aktief gedeeld met wielersportverenigingen. Hoop dat ze ernaar verwijzen op hun eigen website.

Sintara

Berichten: 8510
Geregistreerd: 07-03-18
Woonplaats: Denemarken

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 21:16

Gewoon praten ofzo is inderdaad ook prima.
Dit weekend kwamen wielrenners langs (van die super stille) , ging er eentje van versnelling wisselen schuin achter ons en mel zat net uitgebreid de waterzuiveringsfabriek te bewonderen.
Dus mel schrikt op, fietser schrikt van haar en zwaait naar ons toe, komt tegen de stijgbeugel aan met zijn stuur..

Maarja uiteindelijk is mel niet bang voor fietsers dus er gebeurde gelukkig niks :)

kwii
Berichten: 1747
Geregistreerd: 23-04-08

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 21:25

Sintara schreef:
Het zou al fijn zijn als ze gewoon even gas los laten en wat ruimte geven.
Wat net zo goed bij fietsers van toepassing is


Sluit ik me bij aan. Vind dit artikel wel erg extreem en kan me voorstellen dat automobilisten hier niet zoveel zin in hebben :+

Sandra_H

Berichten: 2745
Geregistreerd: 14-04-01

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 21:41

Het ergst zijn niet de mensen die het niet weten maar degenen die er sch*t aan hebben....

afgezien daarvan: een paard dat zenuwachtig wordt als ie stil moet staan bij een kruising of stoplicht vind ik ook niet zonder gevaar eerlijk gezegd.

Prima2Donna

Berichten: 967
Geregistreerd: 14-07-12
Woonplaats: Apeldoorn

Link naar dit bericht Geplaatst: 17-11-21 22:34

Of als een camper probeert in te halen van achter en het paard van de ruiter in volle galop ervandoor gaat, waarna de chauffeur van de camper doodleuk op zelfde snelheid naast het paard blijft rijden omdat dat leuk is ofzo :? . Paard heeft bijna zichzelf de sloot in gegaloppeerd. Ik ben niet snel bang, maar dit was wel een heel eng moment.
Mijn ervaring is dat het met fietsers of auto's over het algemeen wel goed gaat. Chauffeurs van grote voertuigen daarentegen kunnen nog een hoop verbeteren als het gaat om voorzichtig naderen. Ik bedank ze altijd maar vriendelijk als het een keertje wél rustig en geduldig gaat

Calixae

Berichten: 473
Geregistreerd: 12-07-17
Woonplaats: Nederland

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 11:10

Dacht dat dit ging over wanneer je langs een weide met paarden rijdt. In dat geval reageer ik met 'PAARDJES!' :D

Maar goed, ik snap de post maar het is wel wat extreem. Inderdaad zoals genoemd is de ruimte krijgen en even het gas los al heel fijn. En vooral geduld hebben denk ik. Mensen snappen denk ik niet wat een schade een paard in paniek kan achterlaten. Doe je het niet voor mij en mijn paard, doe het dan voor je eigen leven of het leven van je auto.

Darragh
Berichten: 33
Geregistreerd: 27-05-21

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 11:16

ik! ik! ik! ik! ik!
Ik ben belangrijk en iedereen moet rekening houden met mij! Dat is wat ik uit dit artikel haal. Als je een angstig paard heb, waarom ga je dan buiten rijden. Ben je niet in staat om een angstig paard te beheersen, waarom ga je dan buiten rijden?

Als ik lees wat een andere weggebruiker wél moet doen omdat een paard het minste teken van angst geeft (alsof je dat herkent als je langs rijdt en bezig bent met al het verkeer en niet alleen het paard) dan moet ik toch wel hard lachen. "Maak alles wat lost hangt, vast of houd het vast", "bewaar de stilte". Het valt me nog mee dat andere weggebruikers niet gevraagd wordt om stil te staan en een diepe buiging te maken.

Tenslotte:
"Wanneer je als bestuurder een paard op de openbare weg tegenkomt, geniet dan in alle rust van het machtige dier dat jou passeert."
Dat de schrijver van dit vodje een paard een machtig dier vindt waar je van moet genieten is zijn/haar mening. Er zijn genoeg mensen die paarden maar een vervelend dier vinden dat overal mest achterlaat en zorgt voor vervuiling.

Waarbij ik dan wel nog wil melden dat ik normaal vind dat men rekening met elkaar houdt.

LoveBodin

Berichten: 4498
Geregistreerd: 18-12-09
Woonplaats: Under The Northern Lights

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 11:23

Darragh schreef:
ik! ik! ik! ik! ik!
Ik ben belangrijk en iedereen moet rekening houden met mij! Dat is wat ik uit dit artikel haal. Als je een angstig paard heb, waarom ga je dan buiten rijden. Ben je niet in staat om een angstig paard te beheersen, waarom ga je dan buiten rijden?

Als ik lees wat een andere weggebruiker wél moet doen omdat een paard het minste teken van angst geeft (alsof je dat herkent als je langs rijdt en bezig bent met al het verkeer en niet alleen het paard) dan moet ik toch wel hard lachen. "Maak alles wat lost hangt, vast of houd het vast", "bewaar de stilte". Het valt me nog mee dat andere weggebruikers niet gevraagd wordt om stil te staan en een diepe buiging te maken.

Tenslotte:
"Wanneer je als bestuurder een paard op de openbare weg tegenkomt, geniet dan in alle rust van het machtige dier dat jou passeert."
Dat de schrijver van dit vodje een paard een machtig dier vindt waar je van moet genieten is zijn/haar mening. Er zijn genoeg mensen die paarden maar een vervelend dier vinden dat overal mest achterlaat en zorgt voor vervuiling.

Waarbij ik dan wel nog wil melden dat ik normaal vind dat men rekening met elkaar houdt.


Eens....

Ook verwacht ik eigenlijk niet dat we (als ruiters) zo meer begrip kweken bij anderen.
Ik zeg altijd maar tegen mensen "haal een paard maar in zoals je een kind van 3/4 op een fietsje inhaalt". Dus niet te snel en ruim genoeg eromheen dat als paard/kind uitwijkt er niets gebeurd.
Als alle automobilisten en fietsers zo zouden doen verwacht ik vrij weinig problemen eigenlijk.
Korte richtlijnen lijken mij ook een stuk makkelijker dan dit (al kan je dit wel samenvatten als: doe alsof de koning langskomt :') ).

Vind het trouwens inderdaad ook altijd prettig als fietsers roepen. Al is die van mij nu zoveel fietsers tegengekomen dat het hem allemaal vrij weinig meer kan schelen. Enige moment dat ik "asociaal" doe is wanneer ik smalle bruggen (1 auto breed) over moet. Dan rijd ik wel in het midden en verwacht dat automobilisten maar even wachten (als zij er gelijk zijn met mij wacht ik natuurlijk even ).

En ach lading die los zit is ook altijd vervelend. Maar soms gaat het ook bijna mis omdat mensen juist mee proberen te denken. Dat neem ik ze ook niet kwalijk. Zoals de auto met aanhanger die heel lief opzij ging. De berm in. Waardoor alles heel erg hard ging rammelen en ratelen. Goed plan, uitvoering eindigde iets minder. Maar wel heel lief geprobeerd. Dat hoort ook gewoon bij het leven.

elinedeau95

Berichten: 1229
Geregistreerd: 05-10-09
Woonplaats: Brabant

Re: Hoe reageer je als je onderweg een paard tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 11:28

Ik snap dat je eerste je paard onder controle moet hebben, maar de eerste keren naar buiten met een paard zou ik het wel fijn vinden als automobilisten gas los laten en ruimte geven. Dan geef je een paard ook een goede ervaring de eerste keer en het paard moet het ook leren. Het klinkt logisch, maar wordt zo vaak niet gedaan.....

In mijn ervaring zijn het niet alleen automobilisten, maar ook fiets groepen die zonder 1 cm uit te weken langs mijn paard scheuren met een elektrische fiets. Ook voor fietsers graag even wat afstand nemen!

Qimm

Berichten: 15794
Geregistreerd: 04-08-05
Woonplaats: 't oost'n

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 11:33

Kalm aan en ruimte geven is het enige wat ik echt graag wil en natuurlijk als je kan zien dat het niet goed gaat even stoppen. Laatst vloog er met een noodvaart een busje ons voorbij en ik had mijn 3jarige aan de hand langs onze vrij smalle weg zonder echte berm (bomenrij met sloot) Ik had al geprobeerd met gebaren de meneer in het busje te laten vertragen maar hij zal wel heel belangrijke haast hebben gehad. Paardje vindt zeker als we 'voor het eerst' weer verkeer tegen komen het altijd even weer spannend en in dit geval dus een hardrijdend busje. Dus ze springt op dramatische wijze bijna in de sloot van schrik. De meneer in het busje erachter ging gelukkig meteen in de ankers en passeerde heel rustig.
Tja, moet ik dan maar thuisblijven omdat mijn jonge paard snelle dingen die hoger zijn dan zijzelf spannend kan vinden?

Darragh
Berichten: 33
Geregistreerd: 27-05-21

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 12:59

elinedeau95 schreef:
Ik snap dat je eerste je paard onder controle moet hebben, maar de eerste keren naar buiten met een paard zou ik het wel fijn vinden als automobilisten gas los laten en ruimte geven.


Oprechte vraag: hoe kan de automobilist zien dat je voor de eerste keer met een paard naar buiten bent?

Ayasha
Blogger

Berichten: 59692
Geregistreerd: 24-02-04

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 13:14

kwii schreef:
Sintara schreef:
Het zou al fijn zijn als ze gewoon even gas los laten en wat ruimte geven.
Wat net zo goed bij fietsers van toepassing is


Sluit ik me bij aan. Vind dit artikel wel erg extreem en kan me voorstellen dat automobilisten hier niet zoveel zin in hebben :+

tja, ik heb ook niet altijd zin om me aan de snelheidsbeperking van 30 per uur te houden aan scholen tijdens vakanties en weekenden maar het is wettelijk bepaalt dus ik heb het er mee te doen.

Darragh schreef:
elinedeau95 schreef:
Ik snap dat je eerste je paard onder controle moet hebben, maar de eerste keren naar buiten met een paard zou ik het wel fijn vinden als automobilisten gas los laten en ruimte geven.


Oprechte vraag: hoe kan de automobilist zien dat je voor de eerste keer met een paard naar buiten bent?


IMO maakt het niet uit of je de 1e keer of de 700e keer buiten gaat, je geeft voetgangers en fietsers als het goed is ook ruimte wanneer je voorbij steekt. Ik zie niet in waarom je daar dan bij paarden ineens moeilijk over zou moeten doen.
Als er een kind over de weg zwalkt dat nog niet goed kan fietsen houd ik ook in. Waarom zou dat voor een dier dan ineens te veel gevraagd zijn? :?


Mindim schreef:
Ik woon in een ruitergebied en kom ze dagelijks tegen. Ik neem ruim afstand, minder mijn snelheid en zorg dat mijn motor zo weinig mogelijk doet. Als paard bang is houd ik afstand en wacht teken van de ruiter af.

Als ie dwars op de baan staat te hupsen of zo ongeveer gaat zitten zijn vrij betrouwbare signalen.

Ik vind er eigenlijk niet zo'n extreme dingen in staan. Al deze dingen doe ik ook bij voetgangers, fietsers en wandelaars met honden wanneer zij "op de baan moeten" lopen. Ik kan me nl niet voorstellen dat iemand het aangenaam vindt om rakelings gepasseerd te worden met een hoop kabaal aan 50 a 70km per uur. Vind dit eigenlijk gewoon een beetje fatsoen.

Dennis

Berichten: 31747
Geregistreerd: 23-05-01
Woonplaats: Slootdorp

Re: Hoe reageer je als je onderweg een paard tegenkomt?

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 13:55

Beetje voorzichtig is prima. Dit hier is wel iets overdreven omschreven.

Laatst had ik iemand die raampje open deed, naast mij (met mijn dravende 2span op een smal weggetje) ging rijden voor een praatje, 'wat een leuke pony's, ik vind dit altijd zo leuk om te zien en hebben ze goed zin'. Dit was een weggetje waar 2 auto's elkaar niet kunnen passeren zonder door de berm te gaan. Dus ik klapperde met 1 pony en 2 wielen door de berm, en de auto klapperde ook met 2 wielen door de berm. Brave pony's dus ik kan er de lol wel van in zien, maar er zijn er die voor minder op de loop gaan.

Kuggur

Berichten: 13893
Geregistreerd: 04-07-06

Link naar dit bericht Geplaatst: 18-11-21 14:02

Citaat:
"Een paard is een vluchtdier
Paarden hebben de neiging te vluchten als ze iets naderen dat in hun ogen een gevaar vormt. Dit is een instinct dat eigen is aan de dieren. De ruiter te paard kan hier niets aan veranderen. Wanneer een paard in groep loopt, kan het zijn dat wanneer het ene paard tekenen van angst toont, de andere het gaat imiteren. De ruiters doen op dat moment dan alles in hun macht om hun dieren te kalmeren. Dit kan ervoor zorgen dat de paarden bruusk in alle richtingen beginnen bewegen, of in het slechtste geval steigeren en weglopen."


Speciaal dit deel vind ik nogal overdreven. Het geeft de indruk dat je als ruiter nauwelijks invloed hebt op de reacties van je paard. En áls je er wat aan doet zou dit gevaarlijke gevolgen hebben als "bruusk in alle richtingen beginnen te bewegen".Dit is natuurlijk baarlijke onzin.

Maar als we aan verkeerswetgevers de boodschap geven dat paarden gevaarlijk onvoorspelbare en oncontroleerbare verkeersdeelnemers zijn, wat voor conclusies zouden die daar uit trekken?
Niet vergeten dat het slechts een recreatief doel heeft, dat paard in het verkeer....

Zoals ik zei, het voorrecht nog steeds met een paard in het openbare verkeer te mogen is een voorrecht om zuinig op te zijn.....