Bokt.nl

**Geplaatst door de TopicStarter** : 15-04-21 22:52

stammen al onze paarden af van pony's?

Geplaatst door de TopicStarter : 15-04-21 22:52

https://www.bokt.nl/wiki/Przewalskipaard
Als ik de Bokt wiki goed gelezen heb dan stamt het gedomestiseerde paard af van zeven typen oerpaarden, en zijn er nog drie "echt wilde paarden". (Let op de aanhalingstekens)
Namelijk de Przewalski, de Exmoor en de teruggefokte Tarpan. Van deze drie zou alleen de przewalski geen voorouder van het moderne paard zijn.
Deze drie oerpaarden hebben een gedrongen en ponyachtige bouw. Dus nu vraag ik me het volgende af. Hadden alle oerpaarden deze bouw? Zijn de slanke langbenige paarden volledig onder invloed van de mens ontstaan? Of waren er ook grote, slank gebouwde oerpaarden die aan het moderne paard hebben bijgedragen?

Wie weet hier meer van?

Afbeelding

Przewalski

Afbeelding

Exmoor

teruggefokte Tarpan

**Geplaatst**: 15-04-21 23:17

Re: stammen al onze paarden af van pony's?

Geplaatst: 15-04-21 23:17

https://nl.wikipedia.org/wiki/Paardachtigen

**Geplaatst door de TopicStarter** : 15-04-21 23:25

Geplaatst door de TopicStarter : 15-04-21 23:25

Brainless schreef:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Paardachtigen

bedankt voor je bijdrage maar op deze pagina stopt de evolutionaire beschrijving precies waar mijn vraag begint.

**Geplaatst**: 16-04-21 00:10

Geplaatst: 16-04-21 00:10

axel_1997 schreef:
Zijn de slanke langbenige paarden volledig onder invloed van de mens ontstaan? Of waren er ook grote, slank gebouwde oerpaarden die aan het moderne paard hebben bijgedragen?

Nee en nee. Lekker duidelijk he

Alle paarden komen voort uit de oerpaarden, en die waren ponymaat en gedrongen. Maar nee het is niet de mens geweest die het moderne paard heeft uitgevonden. Elk dier evolueert, dus ook het paard. We hebben het hier ook niet over jaren of 10 tallen jaren, maar 10.000 of meer jaren waarin ze veranderd zijn naar wat het nu is. Er zijn maar weinig dieren, zo uit mijn hoofd alleen maar de krokodil/alligator en de haai, die in die 10.000-den jaren maar weinig zijn veranderd. De rest past zich aan aan de natuur zoals zij er het beste mee om konden gaan. Heet voor de paarden dat zij groter werden. Vermoedelijk ook om zo makkelijker aan roofdieren te kunnen ontsnappen. Je kan je voorstellen dat zon klein ding veel minder hard loopt dan een grotere.

**Geplaatst**: 16-04-21 03:37

Geplaatst: 16-04-21 03:37

Maar het moderne gedomesticeerde, 'Westerse' paard is toch niet van nature zo groot? Als je kijkt naar verwilderde paarden zoals mustangs, die leveren allemaal in qua bouw en maat.

Het moderde paard is het resultaat van domesticatie en selectief fokken, niet van de natuur. Dus ja, het is wel de mens geweest die het moderde paard heeft gecreeerd.

**Geplaatst**: 16-04-21 04:21

Geplaatst: 16-04-21 04:21

De ‘terug gefokte’ tarpan is het konikspaard.
Omdat de konik dus een designer ras is, is het niet echt een oerpaard te noemen lijkt me.

**Geplaatst door de TopicStarter** : 16-04-21 06:31

Geplaatst door de TopicStarter : 16-04-21 06:31

Jilletje schreef:
De ‘terug gefokte’ tarpan is het konikspaard.
Omdat de konik dus een designer ras is, is het niet echt een oerpaard te noemen lijkt me.

daarom zij ik let op de aanhalingstekens.

**Geplaatst**: 16-04-21 08:55

Geplaatst: 16-04-21 08:55

axel_1997 schreef:
Brainless schreef:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Paardachtigen

bedankt voor je bijdrage maar op deze pagina stopt de evolutionaire beschrijving precies waar mijn vraag begint.

Voor de mens er was waren paarden al aangepast aan de omgeving waar ze toen waren.
De mens heeft de paarden verspreid over de rest van de wereld toen ze gingen rondtrekken.
Deze paarden hebben zich weer verder aangepast aan die omgeving (lees: de sterkste voor die regio/werk overleefde en bleef een "ras" over die geschikt was voor die tijd/omgeving).

**Geplaatst**: 16-04-21 09:01

Geplaatst: 16-04-21 09:01

juniper schreef:
Maar het moderne gedomesticeerde, 'Westerse' paard is toch niet van nature zo groot? Als je kijkt naar verwilderde paarden zoals mustangs, die leveren allemaal in qua bouw en maat.

Het moderde paard is het resultaat van domesticatie en selectief fokken, niet van de natuur. Dus ja, het is wel de mens geweest die het moderde paard heeft gecreeerd.

Wij mens bemoeien ons pas gooi eens een 2000 a 2500 duizend jaar met het paard. Waarbij wij invloed proberen te hebben op hoe het zich ontwikkeld. TS praat over 10.000-den van jaren. Dus nee wij hadden geen invloed op hoe het paard zich van oerpaard naar modern paard heeft ontwikkeld. Wij zijn pas bij het moderne paard invloed gaan uitoefenen.

Mustangs zijn overigens voortgevloeid uit een oerras wat op de continentale plaat, wat nu de USA en Canada is, leefde en de rassen die wij uit Europa meenamen. Ook hier weer pas rond 1750.

OT je tikfout moest ik erg om lachen. Ja gemoderde paarden heb ik ook vaak :')

**Geplaatst**: 16-04-21 09:08

Geplaatst: 16-04-21 09:08

rina schreef:
Mustangs zijn overigens voortgevloeid uit een oerras wat op de continentale plaat, wat nu de USA en Canada is, leefde en de rassen die wij uit Europa meenamen. Ook hier weer pas rond 1750.

Er waren geen paarden voordat de Europeanen paarden meenamen.

Citaat:
De eerste voorouders van het ras werden in Amerika ingevoerd door de Spaanse en Portugese conquistadores (veroveraars).

Citaat:
Met mustangs duidt men in de pers en in dagelijks taalgebruik vaak 'wilde paarden' aan. Maar het gaat hier in feite om verwilderde gebruikspaarden, omdat alle in het wild rondzwervende paarden in Amerika afstammen van paarden die oorspronkelijk gedomesticeerd waren.

**Geplaatst**: 16-04-21 09:45

Geplaatst: 16-04-21 09:45

Brainless schreef:
rina schreef:
Mustangs zijn overigens voortgevloeid uit een oerras wat op de continentale plaat, wat nu de USA en Canada is, leefde en de rassen die wij uit Europa meenamen. Ook hier weer pas rond 1750.

Er waren geen paarden voordat de Europeanen paarden meenamen.

Het ligt iets genuanceerder; in het pleistoceen (tot zij daar uiteindelijk uitstierven ~12.000 jaar geleden) waren er wel degelijk paarden in Amerika. Sterker nog, het lijkt er zelfs op dat het gehele Equus-genus zijn herkomst vindt in Noord-Amerika. Tijdens de laatste ijstijd konden dieren van Alaska naar Rusland (en dus zo naar Afro-Eurazië reizen via de Beringstraat. Op die manier hebben paardachtigen zich een weg naar Azië, Europa en Afrika gebaand.

Verre afstammelingen daar van zijn door de Spanjaarden in de 15e en 16e eeuw geherintroduceerd in Amerika, zij zijn op hun beurt weer verwilderd tot wat nu de Mustang is.

**Geplaatst**: 16-04-21 11:53

Re: stammen al onze paarden af van pony's?

Geplaatst: 16-04-21 11:53

vraag mij dan ook af of de Nez Percé paarden onderweg naar beneden zijn blijven hangen in het Noord Westen of dat zij afstammen van de door de Spanjaarden meegenomen paarden.

**Geplaatst**: 16-04-21 12:50

Geplaatst: 16-04-21 12:50

Ik heb een keer een artikel gelezen dat ging over dat de oertypen paard onder omstandigheden van de plek waar ze zich gevestigd hadden redelijk verschillend zijn gaan evolueren tot de types bospaard en steppepaard. En dat dat al veel langer geleden is gebeurd dan dat mensen zich ermee gingen bemoeien. De steppepaarden die zich in het huidige noord Afrika hadden gevestigd ontwikkelden zich o.a groter, slanker en met meer opgerichte hals om over de steppe te kunnen kijken en weg te komen voor snelle katachtige steppenjagers. Dit werd de voorloper van o.a de arabier. Ik heb dat artikel nooit meer terug kunnen vinden, maar ik vond het heel interessant. Weet iemand het artikel waar ik het over heb?

In een later stadium heeft de mens natuurlijk alsnog flinke invloed gehad op hoe het moderne rijpaard er nu uit ziet.

Laatst bijgewerkt door Cerilene_ op 16-04-21 13:09, in het totaal 1 keer bewerkt

**Geplaatst**: 16-04-21 13:08

Re: stammen al onze paarden af van pony's?

Geplaatst: 16-04-21 13:08

Maar als ik me niet heel erg vergis was het oerpaard,ook het steppetype, nog steeds een pony. Qua model en maat nog het meeste vergelijkbaar met een zebra.

**Geplaatst**: 16-04-21 13:32

Geplaatst: 16-04-21 13:32

Voor geïnteresseerden is hier een uitgebreid (Engelstalig) artikel over de evolutie van het moderne paard in relatie tot verschillende paardachtigen.

**Geplaatst**: 16-04-21 14:17

Geplaatst: 16-04-21 14:17

Eva_de_Beer schreef:
Voor geïnteresseerden is hier een uitgebreid (Engelstalig) artikel over de evolutie van het moderne paard in relatie tot verschillende paardachtigen.

Goed artikel, ik was ook aan het zoeken naar artikelen over deze studies, maar kan ze ook alleen in het Engels vinden.

Waar het zo’n beetje op neer komt is dat moderne paarden qua genetisch materiaal in de vrouwelijke lijn enorm divers zijn, maar in de mannelijke lijn een smalle genetische basis hebben.
Wat dus betekent dat ze afstammen van een vrij kleine populatie gedomesticeerde hengsten (regio Kazachstan), de mannelijke nakomelingen van deze groep hebben zich verder over de wereld verspreid en de gebruikte merries kwamen uit de locale (wilde) populaties.
Maar ze stammen dus wel allemaal van een pony type af, grotere paarden zijn ontstaan uit selectief fokken. Het is mogelijk om dan zulke diverse rassen te krijgen, kijk als voorbeeld maar baar honden, zowel de Deense dog als de chihuahua stamt van de wolf af en lijkt niet eens dezelfde diersoort.

**Geplaatst door de TopicStarter** : 16-04-21 14:25

Geplaatst door de TopicStarter : 16-04-21 14:25

Supertje schreef:
Maar ze stammen dus wel allemaal van een pony type af, grotere paarden zijn ontstaan uit selectief fokken. Het is mogelijk om dan zulke diverse rassen te krijgen, kijk als voorbeeld maar baar honden, zowel de Deense dog als de chihuahua stamt van de wolf af en lijkt niet eens dezelfde diersoort.

Eens dat het mogelijk is. Maar staat er ook in dat artikel dat die diverse voorouders allemaal van het ponytype waren? Ik zag zo gauw niets staan over de fysieke eigenschappen van die paarden. Alleen dat ze uit diverse populaties kwamen.

**Geplaatst**: 16-04-21 15:15

Re: stammen al onze paarden af van pony's?

Geplaatst: 16-04-21 15:15

Ze zullen ongetwijfeld wat verschillend qua type zijn geweest, dat zie je eigenlijk altijd bij een diersoort die op meerdere plekken met verschillende omstandigheden voorkomt. Je hebt dan ondersoorten of beter nog ‘landrassen’ door verschillende omgevingen.
Maar er is geen aanwijzing dat er echt bijvoorbeeld een groter type ‘oerpaard’ is geweest wat bijvoorbeeld qua formaat op een warmbloed leek. Opgravingen waarbij paarden zijn gevonden zijn allemaal wat we nu een pony noemen bijvoorbeeld. Grote paarden zijn echt heel erg modern, in de middeleeuwen was een paard van 1.50 gigantisch. Volwassen mannen reden C pony’s

En eerder nog de Romeinse cavalerie, ook dat formaat, zo tussen de 1.30 en 1.40.

**Geplaatst**: 16-04-21 15:29

Geplaatst: 16-04-21 15:29

Supertje schreef:
Ze zullen ongetwijfeld wat verschillend qua type zijn geweest, dat zie je eigenlijk altijd bij een diersoort die op meerdere plekken met verschillende omstandigheden voorkomt. Je hebt dan ondersoorten of beter nog ‘landrassen’ door verschillende omgevingen.
Maar er is geen aanwijzing dat er echt bijvoorbeeld een groter type ‘oerpaard’ is geweest wat bijvoorbeeld qua formaat op een warmbloed leek. Opgravingen waarbij paarden zijn gevonden zijn allemaal wat we nu een pony noemen bijvoorbeeld. Grote paarden zijn echt heel erg modern, in de middeleeuwen was een paard van 1.50 gigantisch. Volwassen mannen reden C pony’s En eerder nog de Romeinse cavalerie, ook dat formaat, zo tussen de 1.30 en 1.40.

Maar mannen waren in die tijd ook een stuk kleiner dan nu.

**Geplaatst**: 16-04-21 15:34

Geplaatst: 16-04-21 15:34

Morganlefay schreef:
vraag mij dan ook af of de Nez Percé paarden onderweg naar beneden zijn blijven hangen in het Noord Westen of dat zij afstammen van de door de Spanjaarden meegenomen paarden.

Dit vond ik:

Lang voor het eerste contact tussen de Nez Percé en de Europeanen bereikten al enkele aspecten van de Europese cultuur hun grondgebied. Halverwege de achttiende eeuw bereikten de paarden, die door de Spanjaarden geherintroduceerd werden in Amerika, het territorium van de Nez Percé. Het volk leerde weldra de paarden te berijden waardoor het volk ze kon gebruiken voor hun seizoensrondes en het vergemakkelijkte voor hen ook de jacht op de bizon in het oosten.[4] De Nez Percé waren ook het eerste inheemse volk dat begon met fokprogramma'

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Nez_Perc%C3%A9

**Geplaatst door de TopicStarter** : 16-04-21 16:16

Geplaatst door de TopicStarter : 16-04-21 16:16

Brainless schreef:
Supertje schreef:
Ze zullen ongetwijfeld wat verschillend qua type zijn geweest, dat zie je eigenlijk altijd bij een diersoort die op meerdere plekken met verschillende omstandigheden voorkomt. Je hebt dan ondersoorten of beter nog ‘landrassen’ door verschillende omgevingen.
Maar er is geen aanwijzing dat er echt bijvoorbeeld een groter type ‘oerpaard’ is geweest wat bijvoorbeeld qua formaat op een warmbloed leek. Opgravingen waarbij paarden zijn gevonden zijn allemaal wat we nu een pony noemen bijvoorbeeld. Grote paarden zijn echt heel erg modern, in de middeleeuwen was een paard van 1.50 gigantisch. Volwassen mannen reden C pony’s En eerder nog de Romeinse cavalerie, ook dat formaat, zo tussen de 1.30 en 1.40.

Maar mannen waren in die tijd ook een stuk kleiner dan nu.

En met enige regelmaat gekleed in zware maliënkolders en pantserplaten. oef! (Complete plaatstalen harnassen hebben gelukkig voor de paardjes maar vrij kort en laat bestaan op het slagveld.)

**Geplaatst**: 16-04-21 16:21

Geplaatst: 16-04-21 16:21

Brainless schreef:
Supertje schreef:
Ze zullen ongetwijfeld wat verschillend qua type zijn geweest, dat zie je eigenlijk altijd bij een diersoort die op meerdere plekken met verschillende omstandigheden voorkomt. Je hebt dan ondersoorten of beter nog ‘landrassen’ door verschillende omgevingen.
Maar er is geen aanwijzing dat er echt bijvoorbeeld een groter type ‘oerpaard’ is geweest wat bijvoorbeeld qua formaat op een warmbloed leek. Opgravingen waarbij paarden zijn gevonden zijn allemaal wat we nu een pony noemen bijvoorbeeld. Grote paarden zijn echt heel erg modern, in de middeleeuwen was een paard van 1.50 gigantisch. Volwassen mannen reden C pony’s En eerder nog de Romeinse cavalerie, ook dat formaat, zo tussen de 1.30 en 1.40.

Maar mannen waren in die tijd ook een stuk kleiner dan nu.

Klopt, even opgezocht, ik wist dat het niet zo klein was als mensen vaak aannemen, maar moest het zeker weten

Vanaf de tijd van het Romeinse rijk in Engeland bijvoorbeeld gemiddeld 1.70 - 1.74 voor mannen.

**Geplaatst**: 16-04-21 16:53

Re: stammen al onze paarden af van pony's?

Geplaatst: 16-04-21 16:53

Als je nu ergens antieke harnassen ziet dan zijn die enorm klein.

**Geplaatst**: 16-04-21 16:55

Geplaatst: 16-04-21 16:55

Supertje schreef:
Eva_de_Beer schreef:
Voor geïnteresseerden is hier een uitgebreid (Engelstalig) artikel over de evolutie van het moderne paard in relatie tot verschillende paardachtigen.

Goed artikel, ik was ook aan het zoeken naar artikelen over deze studies, maar kan ze ook alleen in het Engels vinden.

Waar het zo’n beetje op neer komt is dat moderne paarden qua genetisch materiaal in de vrouwelijke lijn enorm divers zijn, maar in de mannelijke lijn een smalle genetische basis hebben.
Wat dus betekent dat ze afstammen van een vrij kleine populatie gedomesticeerde hengsten (regio Kazachstan), de mannelijke nakomelingen van deze groep hebben zich verder over de wereld verspreid en de gebruikte merries kwamen uit de locale (wilde) populaties.
Maar ze stammen dus wel allemaal van een pony type af, grotere paarden zijn ontstaan uit selectief fokken. Het is mogelijk om dan zulke diverse rassen te krijgen, kijk als voorbeeld maar baar honden, zowel de Deense dog als de chihuahua stamt van de wolf af en lijkt niet eens dezelfde diersoort.

Ik heb eens gelezen dat de huidige honden twee afstammingen hebben,nl. sommigen van wolven, en anderen van jakhalzen.

**Geplaatst**: 16-04-21 16:57

Geplaatst: 16-04-21 16:57

Dat mensen (en paarden) “vroeger” steevast kleiner waren is inderdaad echt een hardnekkige fabel. Dat hing vaak met een mix van genetica en voeding samen en zeker niet zo extreem als sommigen denken.

Wel zijn er natuurlijk ook wat genetische mutaties geweest die met name vanaf de Middeleeuwen verspreid zijn door middel van selectie, die grotere paarden minder zeldzaam maakten.

Er zijn echter wel degelijk paarden gevonden van rond en groter dan 160 van bijvoorbeeld 2500-3000 jaar terug. En de bijbehorende ruiters? Vrouwen gemiddeld 170 en mannen gemiddeld 180. Ja, ook amazones.
Waar? De Euraziatische steppe, waar paarden ook voor het eerst gedomesticeerd zijn. Onder andere Scythische vondsten, o.a. Berel en Pazyryk.
Dit waren onder andere paarden met prachtig metallic glimmende goudkleurige vachten. Dit weten we aan de hand van prachtig bewaard gebleven mummies uit permafrost.

Ze vonden daar, onder meer in de Altai, in grafheuvels twee types: een kleiner, massiever type pony vergelijkbaar met de Takh (Przewalski) en een groter type bloedpaard van rond 160, vergelijkbaar met de Akhal-Teke en Turkoman. Wat genetisch onderzoek betreft wordt er nog hard gewerkt hun genetische verhouding ten opzichte van huidige paarden en paardenrassen in kaart te brengen. Wel lijkt het erop, omdat de paarden zo uniform waren, dat er duidelijk sprake was van strenge selectie. Dan heb je het dus over gericht fokken, duizenden jaren geleden.

En toch waren de meeste paarden toen gemiddeld kleiner, ja. Dit bleven (zeer gewilde) uitzonderingen tot ver in de Middeleeuwen, maar paarden in die contreien bleven duizenden jaren consequent “groot” naast de typerende Mongools-type kleinere steppepaarden.

Ook in literatuur is terug te vinden dat de paarden van Nisa en Medië (ten noorden van het huidige Iran en onder meer in het huidige Turkmenistan) groter waren dan de meeste Romeinse cavaleriepaarden en daardoor erg gewild waren in de Klassieke Oudheid. Deze paarden waren rond 160 (155-165). Bij opgravingen in o.a. Nisa zijn ook skeletten van paarden gevonden, op steenworp afstand van de huidige hoofdstad van Turkmenistan. Allen volgens schattingen minimaal 160 groot. Uit literatuur komen kleuren naar voren “als de zon/zonsopkomst” of spierwit.

Maar. Dit betrof dus paarden van zo’n 3000 jaar geleden. Domesticatie heeft vooralsnog vermoedelijk plaatsgevonden op diverse haarden rond 5000 jaar (4000-6000) terug. Er moet nog heel veel in kaart gebracht worden en zeker op genetisch vlak worden er continu nieuwe ontdekkingen gedaan hoe zich dit verhoudt tot huidige paarden, wanneer en hoe paarden gedomesticeerd zijn etc.

Ook wat betreft de vraag waar paarden dan van afstammen kan ik lang en kort zijn: de genoemde bron over de diverse merries en slechts enkele hengsten is in de goede richting, maar ook alweer deels achterhaald. Er zijn wel degelijk waarschijnlijk meer hengsten geweest, maar er is veel genetische diversiteit verloren geraakt. Gedomesticeerde paarden zijn genetisch gezien sowieso veel minder gevarieerd dan ze honderden en zelfs duizenden jaren terug waren.

Mogelijk zijn er daarnaast dus enkele domesticatie haarden geweest op de steppe, vermoedelijk in het huidige Oekraïne en Kazachstan en mogelijk nog enkele locaties, zoals op het Iberisch schiereiland en Siberië/Altai/Zuidrussische steppe. De Botai zijn een wetenschappelijk beginpunt geweest, maar inmiddels niet meer de enige domesticatie haard. Zoek daar maar eens op. Er wordt heel veel interessant onderzoek naar gedaan. Engels is wel een vereiste.

De oertypes, bospaard etc. theorieën zijn, sorry, hopeloos achterhaald en houden met de huidige genetische inzichten echt geen stand.
Ook zijn diverse lijntjes uit Eurazië uitgestorven zoals de genoemde Siberische en een Iberische lijn. Die Siberische, E. Lenensis en Iberische (IBE) lijken geen sporen te hebben nagelaten in huidige paarden en zijn waarschijnlijk op zichzelf staande, uitgestorven lijnen.

Ook de Botai paarden staan wat dat betreft min of meer op zichzelf ten opzichte van moderne paarden. De Przewalski staat daar dichter bij en ook min of meer op zichzelf ten opzichte van moderne paarden.
Moderne paarden komen vooralsnog zonder uitzondering van de zogenaamde DOM2 lijn. De vroegste tot nu toe gevonden paarden uit die lijn werden in Oost-Europa, Oekraïne gevonden.
Vooralsnog ligt het zwaartepunt nog steeds in Centraal-Azië als regio waar domesticatie voor het eerst plaatsvond en de huidige paarden allemaal van afstammen, maar er worden meerdere domesticatie haarden onderzocht. Die zijn er zeer waarschijnlijk geweest, maar het is nog maar de vraag of de huidige paarden daar ook van afstammen.
Het type paard is moeilijker te bepalen, maar vermoedelijk een type steppepaard. Of je dat een pony moet noemen vind ik lastig. Het is niet echt een wetenschappelijke benaming. Ook is het inschatten van de stokmaat op basis van mummies en skeletten lastig, omdat je foutmarges hebt dus is het juist dat: een schatting. Daar heb je verschillende methodes voor.
Dus stokmaat is 1 ding, waar je marges in hebt. Dan kun je nog naar “type” kijken, maar ook dat houdt geen steek. Er is niet zomaar 1 oertype of een pony type versus paard type.

Het is dus veel genuanceerder en veel ingewikkelder.
De genus komt inderdaad vermoedelijk van oorsprong uit Noord-Amerika, maar daar uitgestorven en de voorouders van de Mustang zijn dan ook via mensen vanuit Europa in Amerika terechtgekomen.

Hopelijk kun je hier wat mee. Het is deels geknipt en geplakt uit een boek waar ik aan werk want ik ben momenteel helaas niet in staat om zelf gericht en uitgebreid te antwoorden en moet het dus hebben van wat Siri met dicteren snapt. Sorry.