Geplaatst Welzijn
Een van de Konikpaarden van de Oostvaardersplassen. Foto door Malou Vogel.
Het is het hoofdpijndossier van de provincie Flevoland: de Oostvaardersplassen. Na maanden van protest besloot het provinciebestuur twee weken geleden dat er een stuk minder grote grazers in het natuurgebied moeten komen. Concreet: er moeten 180 konikpaarden en 980 edelherten verdwijnen. Nu leven er nog 2260 grote grazers in het gebied. Als Flevoland het aantal runderen, paarden en edelherten in de Oostvaardersplassen wil reduceren tot het niveau van midden jaren negentig, dan zouden veel méér dieren moeten verdwijnen dan de commissie adviseerde. Dat blijkt uit bestudering van het advies door Frank Berendse, hoogleraar natuurbeheer aan Wageningen University.
De provincie is van plan het aantal grote grazers in het natuurgebied tussen Almere en Lelystad te reduceren van 2.260 nu naar elfhonderd straks, veelal door afschot. Over enkele jaren mag hun aantal dan weer oplopen tot 1.500. Dat correspondeert met de draagkracht van het gebied, waar plaats zou zijn voor ongeveer 1,4 dier per hectare. Dat was ook de situatie midden jaren negentig, aldus het recente advies waarop de provincie zich baseert, van een commissie onder voorzitterschap van oud-staatssecretaris Pieter van Geel (CDA).
De cijfers kloppen niet, stelt Berendse. Midden jaren negentig waren er veel minder edelherten, paarden en runderen dan het genoemde aantal van 1.500 dieren. In 1995, blijkt uit cijfers van Staatsbosbeheer, leefden er slechts ongeveer zeshonderd grote grazers in het gebied. Pas later begon dit aantal fors te stijgen. In 1999 lag het op ongeveer 1.200.
De commissie geeft Berendse ten dele gelijk. "We hadden misschien beter kunnen spreken over de situatie van eind jaren negentig", zegt secretaris Henry Potman. Tegelijkertijd nuanceert hij de kritiek: volgens hem hadden de grazers in de jaren negentig een relatief klein gebied tot hun beschikking, "omdat er toen veel meer bosschages waren." Ook vindt de commissie de focus op vaste aantallen dieren niet terecht. "De aantallen zijn geen doel. Het gaat om de effecten op de omgeving, ontwikkeling van biodiversiteit en het welzijn van de grote grazers. Dat moet steeds gemonitord worden."
Berendse vindt de schatting van het maximumaantal dieren dat zich zou kunnen redden veel te hoog, laat hij weten, ook als je rekening houdt met het kleinere oppervlak in de jaren negentig. Veel belangrijker is dat het aantal ganzen zeer sterk is toegenomen – die grazen ook veel. Berendse: "Mijn inschatting is dat het aantal hoefdieren veel verder omlaag moet, mogelijk zelfs naar nul, om het voorheen gevarieerde en vogelrijke landschap in de bufferzone te herstellen."
De politieke discussie over de toekomst van de Oostvaardersplassen is gisteren begonnen. In juli moet er een definitief besluit volgen en wordt duidelijk hoe de toekomst van de Oostvaardersplassen - en de grote grazers - er precies uit zal zien.
Het Limburgse bedrijf Flaxfield Nature Consultancy is gespecialiseerd in het verplaatsen van wilde dieren. Eigenaar Joep van de Vlasakker vond eerder nieuwe plekken in Europa voor konikpaarden, edelherten en bizons. Daarbij ging het steeds om enkele tientallen dieren, maar ook voor het verhuizen van bijna 1200 dieren zou hij wel kansen zien. "Het wordt niet gemakkelijk, maar ik denk dat het wel lukt", zegt De Vlasakker. "In Duitsland en Frankrijk is geen plek meer. Je moet echt verder weg gaan zoeken. Ik ben bezig met een rewilding project in Azerbeidzjan en daar willen ze alle 980 edelherten wel hebben."
Om de dieren daar te krijgen moeten ze eerst gevangen worden. Bij konikpaarden is dat relatief gemakkelijk, die zijn semi-wild. Voor edelherten is het een ander verhaal. Die zijn erg gevoelig voor stress, raken gemakkelijk in paniek en zijn daardoor moeilijk te hanteren.
De commissie-Van Geel, die de provincie Flevoland adviseerde over de Oostvaardersplassen, concludeerde in haar eindrapport dat het vangen van wilde edelherten een nauwelijks uitvoerbare operatie is. Afschot van de dieren zou daarom onontkoombaar zijn. Uit onderzoek van de Wageningen University blijkt dat er geen manier is om grote groepen edelherten te vangen zonder ze veel stress te bezorgen. Het volledig verdoven van een hert is volgens het onderzoek het meest diervriendelijk, maar ook tijdrovend en heel erg duur. Als toch wordt besloten om de dieren te verhuizen, is er een volgende uitdaging: het transport. De wilde dieren moeten eerst één voor één medisch gekeurd worden. Dat gebeurt vaak onder verdoving. Als dat is gedaan, begint het transport pas. Volgens Van de Vlasakker vormt dat meestal geen probleem. "Dieren zien de vrachtwagen als een veilige omgeving."
Eenmaal op de plaats van bestemming zijn er twee opties om de dieren vrij te laten. "Bij een hard release lopen de dieren zo uit de vrachtwagen de vrije natuur in. In het geval van een soft release mogen ze eerst een tijd acclimatiseren in een afgezet gebied", zegt Van de Vlasakker.
Ecologen en natuurbeschermers vrezen dat als de dieren eenmaal in een onbekend gebied zijn, ze ten prooi vallen aan roofdieren. Van de Vlasakker weet uit ervaring dat dat niet snel gebeurt. "We blijven de dieren in hun nieuwe gebied volgen. Je ziet dat ze snel wennen en terugvallen op hun instinct."
Van de Vlasakker beseft dat een verhuizing veel tijd en inspanning kost, maar volgens hem is dat het meer dan waard. "Ook voor de dieren. Je bezorgt ze tijdelijk veel stress, maar uiteindelijk komt het goed. De kogel is de gemakkelijkste oplossing, maar in mijn ogen niet de beste."
Over wat zo'n verhuizing kost, doet Van de Vlasakker liever geen uitspraak. "Maar met een paar ton lukt het waarschijnlijk niet."
De Dierenbescherming is blij met het uitgangspunt dat er zo min mogelijk dieren worden gedood. Tegelijkertijd is de organisatie sceptisch over het verhuisplan, omdat het te veel stress bij de dieren oplevert. De Dierenbescherming wil liever dat er een corridor wordt aangelegd, een verbinding naar andere natuurgebieden, zodat de dieren niet langer aan de Oostvaardersplassen gebonden zijn.
Woensdag vergaderde de Provinciale Commissie Duurzaamheid voor het eerst over het advies, maar het debat werd niet afgerond. Voorafgaand aan de vergadering leverden zeventien insprekers fikse kritiek op het huidige natuurbeheer in de Oostvaardersplassen en de massale sterfte van grote grazers. Bijna alle insprekers en politici zijn het erover eens dat het in de toekomst anders moet. In de vergadering werd besloten dat de twaalf fracties in de Provinciale Staten van Flevoland pas op 26 juni hun oordeel vellen over het advies dat de commissie onder leiding van oud-staatssecretaris Pieter van Geel heeft gegeven over de toekomst van de Oostvaardersplassen. Op 11 juli nemen de Staten een definitief besluit.
Van Geel vindt dat de bijna tweehonderd konikpaarden die uit het gebied moeten verdwijnen, verplaatst kunnen worden naar andere natuurgebieden. Voor zo'n duizend edelherten geldt dat niet. Die moeten volgens het adviesrapport worden afgeschoten, omdat het vangen van de dieren vrijwel niet te doen is.
Op dat laatste punt zijn Gedeputeerde Staten het niet eens met de commissie-Van Geel. Ze vinden dat er toch geprobeerd moet worden om de edelherten te vangen en te verhuizen naar andere natuurgebieden, ook al zijn daar meer kosten aan verbonden. Daarover wordt dus op 11 juli een besluit genomen.
Als het aantal grote grazers in de Oostvaardersplassen is afgenomen, zal het aantal ganzen in het gebied explosief toenemen, is de verwachting van verschillende fracties in de Provinciale Staten van Flevoland. Die ganzen vreten het natuurgebied weer kaal. Bovendien kunnen ze een bedreiging zijn voor het vliegverkeer vanaf Lelystad Airport. ''Ganzen zijn ook een soort grote grazers. Het wordt een megastal", aldus Flevolandse politici woensdagavond.
Tijdens de inspraakronde pleitte de Werkgroep Diervriendelijk Populatiebeheer voor anticonceptie voor de grote grazers, waardoor de populatie stabiel kan blijven. De anticonceptie wordt verwerkt in zogeheten likstenen in het gebied, door het voer gemengd of via een prikpil toegediend. Elke andere oplossing zorgt er volgens de werkgroep voor dat er na enige tijd toch weer te veel grote grazers zijn, die vervolgens weer afgeschoten moeten worden. Deskundigen hebben volgens Pieter van Geel verzekerd dat anticonceptie voor de dieren geen realistische oplossing is. Volgens insprekers zou de Universiteit Utrecht het wel willen proberen.
Als er herten afgemaakt worden, willen sommige actiegroepen tegen de Oostvaardersplassen dat het vlees voor menselijke of dierlijke consumptie wordt gebruikt. Dat heeft het Flevolandse provinciebestuur al laten uitzoeken. Het blijkt verboden te zijn, omdat de grazers wilde, niet-geregistreerde dieren zijn die niet in de voedselketen terecht mogen komen. Natuurgebieden De Hoge Veluwe en de Millingerwaard verkopen wel 'wildernisvlees'.
De Dierenbescherming en de Zoogdiervereniging bepleiten meer ruimte voor de grazers door het Horsterwold bij de Oostvaardersplassen te trekken. De Partij voor de Dieren wil alsnog een verbinding met de Veluwe in Gelderland, maar daar wil die provincie niet aan meewerken. Veel vragen zijn er over verhuizing van de dieren naar het buitenland. Actrice Belinda Meuldijk heeft een plan om honderdtachtig paarden naar Spanje te brengen. Voor bijna duizend edelherten zou in Oost-Europa plek zijn.
Verantwoordelijk gedeputeerde Harold Hofstra gaf toe dat verhuizen van de edelherten ''een probleem" lijkt te worden. Er is volgens hem nog geen enkel goed plan. ''Het lijkt erop dat Oost-Europese landen die de herten willen hebben, ze vervolgens gebruiken voor jachtpartijen. Daarvoor gaan we alle kosten niet maken", zei hij. De verhuizing van de konikpaarden is wel kansrijk.
Hofstra en Van Geel drukten de politici op het hart om wel voor maatregelen te stemmen. Door de enorme sterfte deze winter zijn er nu maar ruim tweeduizend dieren in het gebied, maar niets doen is geen optie, benadrukten zij.
. Hormonen remmen dat blijkbaar oid. 
