Dekens of niet?
Omdat mijn paarden mijn paarden in het begin 's nachts op stal stonden, en later een inloopstal kregen zodat ze zelf konden kiezen, heb ik nooit dekens aangeschaft. Mijn paarden (een draver, en een draver-arabier) hebben een korte dunne vacht, ook in de winter. Groot was mijn verbazing toen ik merkte dat ze 's nachts vrijwillig in de gure oostenwind gingen staan. Als ze het koud hebben gaan ze echt wel naar binnen, maar ze bleken het gewoon niet koud te hebben! Hoe kan dat?
De uitleg hieronder is een vertaling en beknopte samenvatting van het uitgebreide artikel "How horses keep warm". Het is beslist de moeite waard om het originele artikel te lezen:
klik hier Hoe goed kunnen paarden tegen de koude, en hoe doen ze dat? Het komt neer op drie A's: Aanpassing, Acclimatisatie, Acclimatisering.
Aanpassing.
Paarden zijn geevolueerd in een veel kouder klimaat dan de mens. Het menselijk lichaam is gebouwd om warmte snel te kunnen afstaan, het lichaam van het paard is gemaakt om warmte te produceren en vast te houden. Een aantal opvallende aanpassingen zijn: Het enorme spijsverteringsgestel van het paard, uitgerust om zeer vezelrijk voedsel te verteren, produceert een enorme hoeveelheid warmte. Het paard heeft een groot relatief rond lichaam, met een grotere inhoud/oppervlakte verhouding dan dat van de mens, en raakt dus per kilo lichaamsgewicht veel minder warmte kwijt dan wij. Maar ook de ledematen van het paard zijn heel fraai aangepast aan de koude: De benen van een paard bevatten veel minder spieren dan die van de mens, dus de benen hebben veel minder bloed nodig en koelen het bloed dus ook minder af. Vanwege het lagere metabolisme in de benen hebben de cellen in de benen ook minder moeite met lagere temperaturen. Menselijke tenen "bevriezen" vrij snel, maar paarden hebben zelden bevroren benen! Onze neuzen zijn meer gemaakt om de lucht te filteren dan om ze op te warmen, maar paardeneuzen zijn speciaal uitgerust om de lucht op te warmen. Paarden verliezen dan ook weinig warmte via de longen.
Acclimatisatie.
Als de aanpassing of acclimatisering onvoldoende blijkt heeft het paard een heel scala aan "noodvoorzieningen" om snel de lichaamstemperatuur omhoog te krijgen.
Bibberen (of rillen). Bibberen is niets anders dan snel opeenvolgende spiercontracties. Spiergebruik produceert veel warmte, en met hun enorme spiermassa's zijn paarden uitstekende "bibberaars". Ze kunnen dit makkelijker en efficienter dan de mens.
Countercurrent heat exchange. Normaal gesproken stroomt het bloed vlak onder de huid alvorens naar de longen te gaan. Tijdens koud weer echter worden de bloedvaten vlak onder de huid afgesloten en stroomt het bloed dieper door de huid, de teruggaande bloedstroom wordt bovendien omgeleid en stroomt om de aderen heen (waardoor het bloed stroomt dat uit het hart komt). Het gevolg is dat het terugkerende bloed eerst wordt opgewarmd alvorens het terug gaat naar hart en longen.
Pilo-erection. Het paard zet (bijna onzichtbaar) de vachtharen ietwat rechtop, zodat ze meer isolerende lucht omsluiten.
Circulation shunts. Om de benen tegen bevriezing te beschermen, en tegelijkertijd het warmteverlies te beperken, kan het paard het bloed van de slagaderen rechtstreeks naar de aderen laten terugstromen. De lichaamscellen in de benen krijgen dan tijdelijk geen voeding meer (een paard kan dat doen omdat er in de benen zelf nauwelijks spieren zitten), het bloed wordt dan alleen gebruikt om de benen op te warmen, en zodra de benen weer warm genoeg zijn stroomt het bloed weer gewoon via de haarvaten.
Verhoogd metabolisme. Blijft het koud, dan produceert het paard meer cortisol, de bloeddruk, hartslag, en algeheel metabolisme gaat omhoog.
Acclimatisering.
De hierboven beschreven noodvoorzieningen werken prachtig, maar kosten veel energie. Voor de langere termijn (het winterseizoen) treft het paard andere maatregelen. In de herfst maakt het paard een wintervacht, die in dikte wordt aangepast aan het temperatuurverloop. Deze wintervacht kan tot midden December nog worden aangepast aan de heersende temperaturen. De wintervacht van een paard overtreft onze beste winterkleding! Er zitten verschillende soorten haren in de vacht: Fijne haren om te isoleren, stugge haren om de fijnere isoleerharen overeind te houden, haren om de regen te weren. Een paard waarbij de structuur van de vacht niet door borstelen wordt verwoest, en waarbij de vetlaag niet door shampo's e.d. wordt weggespoeld is zeer goed bestand tegen regen en zorgt ervoor dat de huid altijd droog blijft.
Wanneer de temperatuur omlaag gaat krijgt het paard meer honger. Hij gaat een isolerend vetlaagje opbouwen, en bovendien gaat zijn metabolisme langzaam omhoog.
Het resultaat is een juweeltje van temperatuurregulatie: Het paard gaat meer warmte produceren en bouwt tegelijkertijd een paar extra lagen isolatie.
Dekens, waar zijn ze goed voor?
Winterdekens.
Zoals hierboven beschreven, paarden passen zich aan het winterseizoen aan. De dikte van de wintervacht, alsmede de regulatie van zijn metabolisme, zijn afhankelijk van de temperatuur. Krijgt het paard het niet koud, dan blijft de wintervacht dun en blijft de "zomerthermostaat" aan. Leg je in de herfst een deken op je paard dan zal het paard zich acclimatiseren aan de deken, en helpt de deken niet om het paard in de winter warm te houden! In dat opzicht is een deken dus waardeloos!
Sommige mensen geven het paard juist een deken OM de wintervacht tegen te gaan. Een wintervacht is lastig, want tijdens intensief rijden raakt het paard bezweet. Zelf zie ik dat niet zo, ik heb er geen probleem mee dat mijn paard bezweet raakt. Zie hieronder...
Zweetdekens.
Zelf heb ik bij mijn paard Jack een tijdje een wollen zweetdeken gebruikt als hij bezweet was. Het werkte fantastisch, de deken zelf bleef nagenoeg droog, en aan de buitenkant van de deken ontstonden er allemaal kleine pareltjes vocht. Zo stond ik daar een keer geboeid naar te kijken, me af te vragen hoe dit werkte... tot ineens de absurde waarheid tot me doordrong... HOE werkt zo'n deken? De vezels hebben een capillaire werking, ze transporteren het vocht naar buiten, en dat vocht condenseert zodra het in aanraking komt met de koele buitenlucht. Daarom blijft het van onderen droog en wordt het aan de buitenkant nat. En van wat voor fantastisch high-tech materiaal is zo'n geweldige deken nou gemaakt? Gewoon van wol... En wol is... de vacht van een dier! Niet van een paard, maar van een ander graasdier... Eh, wacht even, als schapenhaar een capillaire werking heeft, zou paardenhaar dat dan misschien ook hebben?
De keer daarop heb ik de zweetdeken weggelaten, en nauwlettend in de gaten gehouden wat er gebeurde... Inderdaad, de vacht van het paard is nat van het zweet... AAN DE BUITENKANT! De huid zelf is droog!
Ongemerkt was ik ook hier weer het slachtoffer geworden van antropomorfisme: "Als IK bezweet buiten ga staan zonder jas aan wordt ik ziek, dus dat zal bij een paard ook wel zo zijn." Nee dus, om verschillende redenen: Als IK bezweet raak wordt mijn huid nat, en tijdens het verdampen van het zweet wordt mijn huid rechtstreeks en in rap tempo afgekoeld. Als mijn paard bezweet raakt wordt het zweet door de capillaire werking van zijn eigen vacht naar buiten getransporteerd, en verdampt aan de buitenkant van de vacht. Zodra het paard het niet meer warm heeft houdt de zweetproductie op, de huid droogt zeer snel, maar niet door afkoelende verdamping zoals bij mij, maar door de capillaire werking. Dat de vacht aan de buitenkant nog nat is is net zo erg als wanneer mijn jas aan de buitenkant nat is. Niet dus...
Een paard is een vluchtdier. In al die duizenden generaties heeft het paard weten te overleven dankzij zijn vermogen om snel te kunnen vluchten. Het zou toch al te gek zijn als een paard, dankzij een enorme sprint, juist met succes is ontsnapt aan een roofdier, en dan vervolgens... dood gaat omdat het tijdens de succesvolle ontsnapping bezweet is geraakt en een fataal koudje opliep... Het zou een ongelooflijke evolutionaire blunder zijn geweest als het paard er niet tegen kan om bezweet rond te lopen.
Maar wij scheren de vacht van het paard af, en leggen er vervolgens de vacht van een schaap op. En waarom? Nou gewoon, omdat iedereen dat doet... Wie is er nou gek?
En dan komen we weer terug op de winterdekens, die worden gebruikt om de wintervacht tegen te gaan, de wintervacht die ongewenst is omdat het paard dan makkelijker bezweet raakt, en dat weer lastig is omdat we er heilig van overtuigd zijn dat het paard ziek wordt als hij bezweet rond loopt... Antropomorfisme ten top...
Mijn paarden gaan dus bezweet en wel, hup, de wei op! Ze kunnen de inloopstal ingaan als ze denken dat ze het koud krijgen, maar dat doen ze niet. In plaats daarvan zoeken ze een zanderige plek op, gaan even fanatiek rollen, het zand neemt de overmaat aan vocht en zout op, het zand dat aan het paard blijft kleven droogt op, valt eraf, en neemt daarbij het zout uit het zweet mee. De volgende dag heb ik dan weer een schoon paard, waar geen spoortje ingedroogd zweet (is eigenlijk zout) meer op te bekennen is. En zonder borstelen e.d. kan er zo weer een zadel op...
Overigens, ik ben nog nooit iemand tegengekomen die had meegemaakt dat een paard iets opliep door bezweet rond te lopen. Is het nog nodig om te zeggen dat mijn eigen paarden nooit ziek zijn geworden of spierpijn hebben gekregen nadat ik ze nat de wei op heb gezet?
Dekens? Ik doe er niet meer aan...
duidelijk uh...nee
*leuk he die eerste aankopen. 
Ze bouwen vanzelf wel een goede wintervacht op hoor!!!
